از کاربرد انواع سایز میلگرد در ساخت و ساز چه می دانید؟

کاربرد انواع سایز میلگرد به دلیل تاثیر آن در تقویت بتن و سازه، محدودیت های فاصله گذاری در سازه و همچنین تعیین حداقل پوشش بتن، اهمیت زیادی دارد. اگرچه انتخاب سایز میلگرد باید مطابق با نظر مهندس سازه صورت گیرد، اما  مقرارت ملی ساختمان نیز الزامات، توصیه ها و محدودیت هایی برای این منظور در نظر گرفته است که در این مقاله از دانشنامه آهن ملل به آن ها می پردازیم. همچنین کاربرد سایز میلگرد ۸ تا ۴۰ در صنعت ساخت و ساز را به طور کامل و طبق مقرارت ملی ساختمان تشریح می کنیم.

چرا مشخص کردن سایز میلگرد مهم است و چگونه این کار انجام می شود؟

یکی از دلایل اهمیت مشخص کردن سایز میلگرد در ساخت و ساز، از این جهت است که قطر میلگردها تعیین کننده محدودیت های فاصله و حداقل پوشش بتن محافظ خواهد بود. تشخیص سایز میلگرد نیز توسط مهندس محاسب انجام می شود. به این صورت که مهندس محاسبِ صلاحیت دار باید نقشه طراحی سازه را همراه با اطلاعات نقشه های محاسباتی، شامل جزئیات اجرایی ساختمان (مانند سایز میلگرد، تعداد و طول میلگردها و …) تهیه کند.

با این حال، طبق مقررات ملی ساختمان باید سایزهای خاصی از میلگرد برای مقاطع و کاربردهای مشخص استفاده شود که باعث می شود برخی سایزهای میلگرد، همچون سایز ۸، ۱۰، ۱۲ و ۱۴ بیشترین استفاده را در ساختمان سازی داشته باشند.

نکته: زمانی که از میلگرد ساختمانی صحبت می کنیم، منظورمان میلگرد آجدار است. اگرچه میلگرد ساده نیز در صنعت ساخت و ساز استفاده می شود، اما کاربرد آن بسیار محدود است. میلگردهای آجدار استفاده شده در ساختمان ها نیز به انواع A2 – A3 – A4 تقسیم می شوند که هر کدام ترکیب شیمایی، شکل ظاهری و خواص متفاوتی دارند. توصیه می کنیم برای شناخت کامل انواع میلگرد، مقاله جامع زیر را بخوانید.

در ادامه مقاله به انواع سایز میلگرد برای ساختمان و محل استفاده آن ها اشاره می کنیم.

انواع سایز میلگرد در ساختمان سازی کدام است؟

 به طور کلی، انواع  سایز میلگرد از ۶  الی ۵۰ میلی متر قابل تولید و عرضه است. با وجود تنوع سایزی میلگردها، اما بیشترین کاربرد آن ها به خصوص در ساختمان سازی، میلگردهای سایز ۸ تا ۴۰ میلی متر و از نوع آجدار است؛ به این معنی که همه سایزهای ۸ تا ۴۰ میلگردهای آجدار در ساختمان سازی کاربرد دارند، اما با توجه به نوع سازه است که محل استفاده و تعداد آن ها متفاوت می شود.

جدول سایز میلگرد را در زیر مشاهده می کنید. جدول زیر بر اساس استاندارد ملی ایران شماره ۳۱۳۲ می باشد.

ابعاد و وزن یک متر میلگرد ساده و آجدار
قطر اسمی میلگرد (mm)	سطح مقطع اسمی میلگرد (mm۲)	وزن اسمی میلگرد (Kg/m)
۶	۲۸.۳	۰.۲۲۲
۸	۵۰.۳	۰.۳۹۵
۱۰	۷۸.۵	۰.۶۱۶
۱۲	۱۱۳	۰.۸۸۸
۱۴	۱۵۴	۱.۲۱
۱۶	۲۰۱	۱.۵۸
۱۸	۲۵۴	۲.۰۰
۲۰	۳۱۴	۲.۴۷
۲۲	۳۸۰	۲.۹۸
۲۵	۴۹۱	۳.۸۵
۲۸	۶۱۶	۴.۸۳
۳۲	۸۰۴	۶.۳۱
۳۶	۱۰۱۸	۷.۹۹
۴۰	۱۲۵۷	۹.۸۷
۵۰	۱۹۶۴	۱۵.۴۲
نکته: میلگردهای با سایز بالاتر از ۵۰ میلی متر باید با توافق تولیدکننده و خریدار تولید شوند.

در ادامه به استفاده و کاربرد هر سایز میلگرد می پردازیم. کاربردهای بررسی شده در این مقاله بر اساس اطلاعات اعلام شده در مقرارت ملی ساختمان مبحث نهم و مبحث دهم، آئین نامه بتن ایران (آبا) و همچنین تجربه فعالان حوزه ساخت و ساز تهیه شده است.

بیشترین سایز میلگرد مورد استفاده در ساختمان و کاربرد هر یک

به عنوان یک قاعده کلی می توان گفت میلگردهای سایز ۸ و ۱۰ به دلیل قابلیت انعطافی که دارند، بیشتر برای ساخت خاموت استفاده می شوند. میلگردهای سایز ۱۲، ۱۴ و ۱۶ نیز اغلب به منظور میلگردهای طولی و عرضی در فونداسیون و ستون استفاده می شوند. میلگردهای سایز بالاتر نیز برای ساخت ستون و فونداسیون در سازه های عظیم استفاده می شوند. به طور مثال، چند نمونه از کاربرد این سایزها را به صورت زیر می توان بیان کرد:

• میلگردهای سایز ۱۲ و ۱۰ به عنوان میلگرد یا آرماتورهای عرضی به صورت تنگ و یا دورگیر در قسمت بالای ستون یا ستونِ پایه استفاده می شوند.
• میلگردهای سایز ۱۰ تا ۱۶ میلی متر (و یا شبکه جوش داده شده با سطح مقطع حداقل ۲۱۰ میلی متر مربع در یک متر ارتفاع) به عنوان آرماتورهای جلدی (آرماتورهای گونه) استفاده می شوند.

اما اگر بخواهیم کاربرد هر سایز میلگرد را به تفکیک و به صورت مجزا بیان کنیم باید اینگونه توضیح دهیم:

۱- کاربرد میلگرد سایز ۸

می توان گفت میلگرد سایز ۸ کوچکترین سایز میلگرد است که در ساختمان سازی کاربرد دارد و بیشتر برای خمکاری و به عنوان آرماتورهای عرضی (خاموت، دورپیچ، تنگ) استفاده می شود. قوانین استفاده از میلگرد سایز ۸ طبق مقررات ملی ساختمان و همچنین محدودیت های استفاده از میلگرد تا سایز ۸ میلی متر را می توان به صورت زیر بیان کرد:

• در قسمت هایی از طول عضو که آرماتورگذاری عرضی اجرا نمی شود، باید از آرماتور یا میلگرد عرضی به صورت دورپیچ یا تنگ با سایز ۸ میلی متر استفاده شود.
• همچنین حداقل سایز میلگرد خاموت باید حتما ۸ میلی متر باشد.
• قطر میلگردهای عرضی در ناحیه بحرانی نباید کمتر از ۸ میلی متر باشد.

۲- کاربرد میلگرد سایز ۱۰

میلگرد سایز ۱۰ نیز بیشتر برای خمکاری و ساخت انواع خم میلگرد در ساختمان سازی استفاده می شود. همچنین، طبق ضوابط ویژه برای طراحی سازه در برابر زلزله به جای میلگرد سایز ۸ باید از میلگرد سایز ۱۰ به عنوان آرماتورهای عرضی استفاده کرد. برخی از کاربردهای میلگرد سایز ۱۰ در ساختمان سازی عبارتند از:

• به طور کلی، میلگردها یا آرماتورهای عرضی باید دارای قطر حداقل 10 میلی متر باشند.
• در شمع های پیش ساخته، آرماتورهای طولی باید با آرماتورهای عرضی حداقل به قطر ۱۰ میلی متر محاط گردند.
• در ناحیه اتصال تیرها به ستون و دال، باید از میلگردها و خاموت هایی با سایز ۱۰ میلی متر یا بیشتر  در تیرهای عرضی استفاده شود.
• در شالوده ها یا همان فونداسیون، سایز میلگرد نباید کمتر از ۱۰ میلی متر در نظر گرفته شود.
• طبق ضوابط ویژه برای طراحی ساختمان در برابر زلزله، آرماتورهای عرضی ( دورگیرها و دورپیچ ها) باید حداقل سایز ۱۰ باشند.
• سایز میلگرد دورپیج برای اجرا به صورت بتن درجا (بتن ریزی درجا) باید حداقل ۱۰ میلی متر باشد.

۳- کاربرد میلگرد سایز ۱۲

میلگرد سایز ۱۲ از نظر انعطاف پذیری بعد از میلگرد سایز ۸ و ۱۰ قرار دارد، همچنین استحکام کششی خوب و وزن سبکش، آن را به یکی از پُرفروش ترین سایز میلگرد های ساختمانی تبدیل کرده است. از میلگرد سایز ۱۲ هم به صورت خمکاری و هم به عنوان میلگرد طولی و عرضی در بتن استفاده می شود.

به طور کلی از میلگرد سایز ۱۲ برای موارد زیر استفاده می گردد:

• ساخت گارد ریل در بزرگراه ها
• ساخت اسکله
• تقویت بتن فونداسیون و ستون ها
• ساخت انواع خم میلگرد مانند میلگرد سنجاقی، خاموت و …

به طور مثال، برخی کاربردهای میلگرد ۱۲ طبق مقرارت ملی ساختمان شامل موارد زیر می شود:

• در طراحی میلگردهای طولی و عرضی برای سازه های مقاوم در برابر زلزله، باید حداقل دو میلگرد با سایز ۱۲ یا بزرگتر از ۱۲ میلی متر، هم در پایین و هم در بالای مقطع، در سراسر طول ادامه یابد.
• سایز میلگردهای عرضی که برای احاطه کردن گروه میلگردهای تحت فشار استفاده می شود، باید حداقل سایز ۱۲ باشد.

۴- کاربرد میلگرد سایز ۱۴

می توان گفت پُرمصرف ترین سایز میلگرد موجود در بازار، میلگرد سایز ۱۴ است. میلگرد ۱۴ انعطاف کمتری نسبت به سایزهای قبلی دارد، اما مقاومت و وزن آن بیشتر است و به همین دلیل کاربرد زیادی در مقاوم سازی بتن دارد.

به طور کلی کاربرد میلگرد سایز ۱۴ به صورت زیر می باشد:

• استفاده به عنوان میلگرد طولی
• ساخت تیرچه
• ساخت ستون و تیر

به عنوان مثال نیز برخی کاربردهای میلگرد سایز ۱۴، طبق مقررات ملی ساختمان شامل موارد زیر می شود:

• میلگردهای طولی کلاف ها باید از میلگرد ۱۴ باشد.
• طبق ضوابط ویژه برای طراحی در برابر زلزله، برای شمع ها با قطر بیشتر از ۵۰۰ میلی متر باید از دورگیرها یا دورپیچ هایی با حداقل سایز ۱۴ میلی متر استفاده شود.

۵- کاربرد میلگرد سایز ۱۶

میلگرد سایز ۱۶ یکی دیگر از میلگردهای پرکاربرد در ساختمان سازی است که مشخصا وزن و استحکام بیشتری نسبت به میلگردهای سایز ۱۲ و ۱۴ دارد. به همین دلیل، این سایز میلگرد برای خمکاری مناسب نیست و برای موارد زیر استفاده می شود:

• ساخت رمپ پارکینگ
• برای سازه های مرتفع و چندطبقه
• ساخت ستون های بزرگ بتنی
• ساخت دکل های نفتی

طبق مقرارت ملی ساختمان، مهم ترین کاربرد میلگرد ۱۶ به صورت زیر می باشد:

• میلگردها و آرماتورهای سایز ۱۶ میلی متر یا معادل آن، در دیوارها و در اطراف بازشوهای درها و پنجره ها تعبیه می شوند.

۶- کاربرد میلگرد سایز ۱۸

میلگرد سایز ۱۸ نسبت به سایزهای پرطرفدار، مانند سایز ۱۴ و ۱۶، وزن بیشتر و استحکام بالاتری دارد. در نتیجه، قیمت میلگرد سایز ۱۸ نیز بیشتر است. در واقع می توان گفت میلگرد سایز ۱۸ اولین میلگرد سایز بزرگ در انواع سایزهای مورد استفاده در ساختمان سازی است.

از جمله کاربرد های میلگرد سایز ۱۸ عبارتند از:

• ساخت سازه های مرتفع و بزرگ
• ساخت پارکینگ و انواع پل ها
• ساخت تاسیسات صنعتی و دریایی

۷- کاربرد میلگرد سایز ۲۰

میلگرد سایز ۲۰ در دسته میلگردهای سنگین قرار دارد. همچنین استقامت آن نسبت به سایزهای پرکاربرد قبلی بیشتر است. عمده کاربردهای میلگرد سایز ۲۰ شامل موارد زیر می شود:

• ساخت ستون
• ساخت تیر
• ساخت انواع پل
• استفاده در دکل های نفتی و ساخت و ساز در پالایشگاه ها
• ساخت انکر بولت

برخی نکات کاربردی برای استفاده از میلگرد سایز ۲۰ طبق مقررات ملی ساختمان نیز به صورت زیر است:

• توصیه می شود سایز میلگردهای مهار و لبه از ۲۰ میلی متر بیشتر گرفته نشود.
• دال بتنی باید به وسیله گل میخ های برشگیر با سایز حداکثر ۲۰ میلی متر به مقاطع فولادی متصل شود.

۸- کاربرد میلگرد سایز ۲۲

میلگرد سایز ۲۲، یکی دیگر از میلگردهای سنگین به شمار می رود.  به دلیل استحکام این سایز میلگرد، از آن به منظور افزایش مقاومت سازه های بتنی استفاده می شود. اصلی ترین کاربرد میلگرد سایز ۲۲ نیز به منظور تقویت بتن است و از آن در بخش های زیر استفاده می شود.

• ساخت فونداسیون
• ساخت پایه و ستون
• اسکلت سازه

۹- کاربرد میلگرد سایز ۲۵

میلگرد ۲۵ به دلیل وزن و قطر بالایی که دارد، استحکام بالاتری نسبت به سایزهای قبلی داشته و برای افزایش مقاومت سازه های بتنی استفاده می شود. به طور کلی، کاربرد میلگرد سایز ۲۵ استفاده در قسمت های مختلف سازه های بتنی، مانند سقف، ستون، تیر و دیوار می باشد.

۱۰- کاربرد میلگرد سایز ۲۸

همچون دیگر سایزهای سنگین میلگرد، از میلگرد سایز ۲۸ نیز برای تقویت بتن استفاده می شود. این سایز میلگرد در بتن مسلح و در اعضای مختلف سازه مانند فونداسیون و ستون ها کاربرد دارد. همچنین از آن در ساخت دکل های نفتی نیز استفاده می شود.

۱۱- کاربرد میلگرد سایز ۳۲ تا سایز ۴۰

بعد از میلگرد سایز ۲۸، میلگردهای قطر بالایی که در ساختمان سازی کاربرد دارند، شامل میلگرد های سایز ۳۲، ۳۶ و ۴۰ می باشند که می توان آن ها را آخرین سایز میلگرد مورد استفاده در ساختمان دانست. در این بین نیز میلگرد سایز ۳۲ و میلگرد سایز ۴۰ بیشترین استفاده را دارند. برخی کاربردهای این سایز میلگردها طبق قوانین ملی ساختمان سازی، به صورت زیر می باشد:

• قطر میلگرد آجدار سرَدار یا میلگرد کلاهک دار برای مهار میلگرد در کشش نباید از ۳۴ میلی متر بیشتر شود.
• در قسمت های اتصال اعضای سازه، معمولا از میلگرد به قطر بیش از ۳۶ میلی متر یا میلگرد انتظار به قطر ۳۶ میلی متر یا پایین تر استفاده می شود.
• همچنین از میلگردهایی با سایز حداکثر ۳۶ میلی متر به عنوان آرماتورهای برشی استفاده می شود.

محدودیت استفاده: در تیرها نباید میلگردها با سایز بزرگتر از ۳۶ میلی متر را به صورت گروهی به کار برد.

کدام سایز میلگرد، کربن بیشتر و کدام کربن کمتری دارد؟

ترکیب شیمیایی میلگردها ارتباطی با سایز آن ها ندارد. یعنی به طور مثال، اگر میلگرد سایز ۸ و سایز ۴۰ نوع و روش ساخت مشابهی داشته باشند، هر دو یک ترکیب شیمیایی را دارند.

به عبارت دیگر، ترکیب شیمیایی یا میزان کربن و سایر عناصر به کار رفته در میلگردها، به نوع میلگرد و روش ساخت آن ها وابسته است. به این معنی که با توجه به اینکه میلگرد ساده باشد یا آجدار و میلگرد آجدار از نوع A2، A3 و یا A4 باشد، و همچنین از چه روشی برای ساخت میلگرد استفاده شود، درصد کربن به کار رفته و به طور کل، ترکیب شیمیایی آن متفاوت خواهد بود.

سخن آخر

استفاده از میلگرد در ساختمان سازی باعث تقویت سازه و افزایش مقاومت آن می شود. تقریبا تمامی سایزهای میلگرد در صنعت ساخت و ساز کاربرد دارند، اما با توجه به نوع سازه و نقشه آن، انتخاب سایز مورد نظر و مقدار استفاده از آن متفاوت خواهد بود.

سوالات متداول