اجرای میلگرد بستر، یکی از روش‌های مؤثر در تسلیح دیوارها و افزایش ایمنی و طول عمر ساختمان‌ها، به ویژه در برابر زلزله است. با اجرای میلگرد بستر در دیوار، مقاومت آن در برابر نیروهای برشی و خمشی افزایش می‌یابد و از ترک‌خوردگی و شکستگی دیوار جلوگیری می‌شود. روش اجرای میلگرد بستر که در ادامه، ضوابط و اصول اجرای آن را بررسی می‌کنیم، علاوه بر افزایش استحکام، هزینه‌های تعمیرات و خسارات احتمالی ناشی از زلزله را کاهش می‌دهد.
نسخه صوتی مقاله نحوه اجرای میلگرد بستر
معرفی میلگرد بستر
میلگرد بستر از یک جفت مفتول طولی تشکیل شده است که مفتول‌های عرضی به صورت نردبانی یا خرپایی (زیگزاگ) به آن جوش داده شده‌اند. میلگرد بستر در ابعاد مناسب و به هدف افزایش مقاومت و استحکام دیوار در برابر نیروهای برشی و خمشی ناشی از زلزله در ساختمان استفاده می‌شود. این میلگرد به صورت افقی در بستر دیوار اجرا می‌شود.
در مورد میلگرد بستر، اینجا بیشتر توضیح داده‌ایم.
# حتما بخوانید
اجرای میلگرد بستر الزامی است؟
میلگرد بستر برای تقویت دیوار استفاده می‌شود. استفاده از میلگرد بستر و افزایش ایمنی دیوار در برابر زلزله به دلایل زیر ضروری است:
- مقاومت دیوارهای بلوکی، مخصوصا در راستای افقی، پایین است؛ به همین دلیل برای تقویت آن‌ها از میلگرد بستر استفاده می‌کنند. علاوه بر ضرورت میلگرد بستر برای تقویت دیوار در راستای افقی، با توجه به نیاز پروژه، اجرای میلگرد بستر در راستای عمودی نیز انجام می‌شود.
- همچنین طبق مقررات ملی ساختمان مبحث هشتم، در دیوارهای چندجداره، فاصله بین کلیه جدارهای دیوار یا باید توسط دوغاب پر شود و یا با بست‌های مقاوم در برابر خوردگی و یا میلگردهای بستر به یکدیگر محکم شوند.
محاسبات میلگرد بستر قبل از اجرا در سازه
محاسبات اجرای میلگرد بستر (مثل حداقل فواصل و حداقل قطر میلگرد بستر)، باید طبق الزامات اعلام شده در آیین‌نامه‌ها به صورت زیر باشد:
- طبق آیین‌نامه‌های طراحی ساختمان در برابر زلزله، میلگرد بستر پیش‌ساخته برای جایگذاری در دیوارها باید دارای حداقل یک مفتول عرضی با قطر حدود ۳ میلی‌متر برای هر ۰.۲ (دو دهم) مترمربع از مساحت دیوار باشد.
- استفاده از میلگرد بستر به قطر ۴ میلی‌متر با اعضای عرضی نردبانی یا خرپایی برای مسلح کردن دیوار در تمام روش‌های جداسازی الزامی است.
- فاصله عمودی میلگرد بستر نباید بیش از ۴۰۰ میلی‌متر باشد. این یعنی فاصله میلگرد بستر در راستای عمودی، ۴۰ سانتی‌متر (معمولا هر دو رج یکبار) روی دیوار اجرا می‌شوند.
(با وجود اعلام فاصله عمودی ۴۰ سانتی‌متری، اما معمولا فاصله عمودی ۴۰ تا ۶۰ سانتی‌متر اجرا می‌شود. توجه داشته باشید که فاصله باید توسط مهندس طراح سازه مشخص شود.)
- حداکثر فاصله قائم این میلگردها در ارتفاع دیوار نیز نباید بیشتر از ۱ متر باشد.
لوازم جانبی برای اجرای میلگرد بستر
لوازم جانبی که برای اجرای میلگرد بستر به آن‌ها نیاز دارید، معمولا چهار مورد زیر است. این لوازم به منظور تثبیت میلگرد بستر روی ستون و همچنین جداسازی دیوار از ستون استفاده می‌شوند.
۱- ناودانی منقطع: ناودانی منقطع، ارتفاع بال و عرض کمی دارد و از ورق گالوانیزه یا ورق سیاه ساخته می‌شود.
۲- گیره و قلاب: معمولا به جای نبشی یا ناودانی منقطع استفاده می‌شوند؛ اما برخی مواقع نیز هر دو تجهیزات (ناودانی منقطع و گیره و قلاب) همزمان به کار برده می‌شوند.
۳– بست رادیکالی: بستی با یک خم در انتها است. به آن بست ارتجاعی نیز می‌گویند.
۴– بست تخت: ساختاری صاف و بدون خم دارد. انتخاب بست رادیکالی یا بست تخت به طراحی سازه بستگی دارد.
نحوه اجرای میلگرد بستر
آیین نامه اجرای میلگرد بستر که قوانین و اصول اجرای میلگرد بستر در آن‌ها بیان شده، مقررات ملی ساختمان (مبحث هشتم)، آیین نامه طراحی ساختمان در برابر زلزله ۲۸۰۰ و دیگر منابع مرتبط است.
با توجه به این قوانین، مراحل اجرای میلگرد بستر به ترتیب شامل تعیین فواصل اجرای میلگرد بستر، ایجاد اتصال دیوار و ستون و در نهایت، ساخت دیوار و اجرای میلگرد بستر است که در ادامه به جزئیات آن اشاره می‌کنیم.
۱- تعیین فواصل اجرای میلگرد بستر
در اجرای میلگرد بستر باید ابتدا محل قرارگیری میلگردها مشخص شود. طبق مقررات ملی ساختمان، فاصله عمودی میلگرد بستر نباید بیش از ۴۰۰ میلی‌متر (۴۰ سانتی‌متر) باشد. یعنی میلگردهای بستر، معمولا هر دو رج یک بار (هر ۴۰ سانتی‌متر) اجرا می‌شوند. مشخص شدن این فواصل برای جایگذاری ناودانی یا پلیت در ستون لازم است. علامت‌گذاری موقعیت ناودانی‌ها روی ستون و کنترل امتداد آن‌ها نیز با شاقول انجام می‌شود.
۲- سوراخ کردن محل‌های مشخص شده در ستون
بعد از علامت زدن محل‌های مورد نظر، اگر اسکلت بتنی بود، ستون‌ها سوراخ شده و در آن‌ها رول‌پلاک کار گذاشته می‌شود و یا قبل از بتن‌ریزی در آن پلیت جایگذاری می‌کنند و بعد بست را به آن جوش می‌دهند. ولی اگر اسکلت ساختمان فلزی بود، بست را با جوشکاری یا میخ به ستون وصل می‌کنند.
۳- جایگذاری ناودانی منقطع یا قلاب در ستون
جزئیات این مرحله طبق پیوست ششم استاندارد ۲۸۰۰ و ضوابط نشریه ۸۱۹ مرکز تحقیقات مسکن و شهرسازی انجام می‌شود. به عنوان مثال، طبق ضوابط اجرای میلگرد بستر در آیین نامه‌های فوق، اتصال دیوار به تیر و ستون‌ها با استفاده از نبشی یا ناودانی منقطع و یا قلاب و گیره به صورت زیر مجاز است.
استفاده از ناودانی منقطع: در سازه‌های فلزی ناودانی‌های منقطع به تیر و ستون‌ها جوش می‌شوند و در ساختمان‌های بتنی نیز کارگذاشتن ورق‌های فلزی داخل قالب قبل از بتن‌ریزی انجام می‌شود. ناودانی‌های منقطع معمولا به طول ۵۰ سانتی‌متر هستند و در طرفین ستون‌ها و زیر تیر، کاملاً در یک امتداد نصب می‌شوند.
استفاده از گیره و قلاب: گیره و قلاب نیز به کمک پیچ و رول‌پلاک یا جوشکاری به ستون متصل می‌شوند. گیره میلگرد بستر، قابلیت تنظیم ارتفاع داشته و قلاب درون آن به صورت عمودی جابه‌جا می‌شود. دو سر گیره آزاد است و آن را روی دیوار می‌گذارند. هنگام اجرای دیوار، میلگرد بستر به قلاب متصل می‌شود. برای اتصال قلاب به میلگرد بستر، نیازی به بستن آن با سیم نیست.
نکات تکمیلی جایگذاری ناودانی منقطع یا قلاب
- برای نصب هر دو مورد (ناودانی یا گیره) استفاده از رول بولت یا پیچ و رول‌پلاک مجاز است. به دلیل سهولت نصب، بهتر است از روش پیچی استفاده کنید. به این صورت که با سوراخکاری توسط دریل، هر ناودانی با ۴ عدد پیچ نمره ۶ متصل شود.
- ناودانی‌های منقطع روی ستون‌ها کاملاً به صورت شاقول نصب می‌شوند.
- برای ایجاد نشیمن مناسب، ترجیحاً ابتدا زوائد و ناصافی ستون‌ها (مثل محل درز قالب‌ها) باید به آرامی تراشیده شود.
- استفاده از میخکوبی به روش تفنگی، به دلیل آسیب بتن و احتمال قلوه‌کن‌شدن کاور، ممنوع است.
- به جای استفاده از نبشی یا ناودانی‌های منقطع، امکان استفاده از بست‌های انعطاف‌پذیر U شکل، بست رادیکالی یا اکتفا به میلگردهای بستر نیز میسر است. حداقل عرض ورق بست‌های رادیکالی ۳۰ و ضخامت آن نیز حداقل ۲ میلی‌متر در نظر گرفته شود.
۴- روش اجرای میلگرد بستر
قراردادن میلگرد بستر داخل دیوار را به ترتیب زیر انجام دهید:
قراردادن میلگرد روی دیوار: در دیوارها با بلوک سفالی در هر دو یا سه ردیف، میلگرد بستری میان قاب‌ها قرار داده می‌شود. میلگردهای بستر در شاخه‌های ۳ متری عرضه می‌شوند، به همین دلیل در دیوارهای بلندتر طریقه اجرای میلگرد بستر اینگونه است که باید حدود ۳۰-۲۵ سانتی‌متر از میلگردهای بستر روی هم اورلب شوند.
اتصال به ستون: میلگرد بستر بعد از قرارگرفتن روی بلوک‌های سفالی باید به ستون وصل شود. اتصال میلگرد بستر به ستون، معمولا به این صورت است که بعد از اجرای هر ردیف میلگرد بستر، ۲۰ سانتی متر آخر آن را ۹۰ درجه خم می‌کنند تا بهتر به قلاب گیر کند.
پوشاندن میلگرد با ملات: میلگرد باید پس از جایگذاری، با ملاتی به ارتفاع حداقل ۱.۵ سانتی‌متر پوشانده شود و سپس دیوار چینی را دو یا سه رج دیگر ادامه می‌دهیم تا بتوانیم میلگرد بعدی را اجرا کنیم. این مراحل تکرار می‌شود تا به انتهای دیوار برسیم.
معمولا افراد برای راحتی کار، ابتدا میلگرد بستر روی بلوک ها نصب کرده و سپس ملات را روی آن می کشند؛ اما در این روش، میلگرد کاملا با ملات درگیر نخواهد شد. به همین دلیل، ترجیحا بعد از اجرای ملات، میلگرد بستر روی آن نصب شده و با چند ضربه کاملاً داخل ملات مدفون شود.
اتصال به دیوار: در آخرین مرحله از اجرای دیوار با میلگرد بستر نیز دیوار به وسیله یونولیت یا پشم سنگ از تیر جدا می‌شود.
۵- اجرای میلگرد بستر در آخرین رج (اتصال دیوار به سقف)
پس از نصب میلگردهای بستر و اطمینان از قرارگیری صحیح آن‌ها، دیوارها معمولاً با مصالح مخصوصی پوشانده می‌شوند. به این صورت که کلیه دیوارهای خارجی و تیغه‌های داخلی باید با استفاده از مصالح انعطاف‌پذیر مانند یونولیت یا پشم سنگ از تیر فوقانی و ستون‌های اطراف جدا شوند.
طبق قوانین، فاصله دیوار از ستون‌ها به مقدار حداقل ۰.۰۱ ارتفاع کف تا کف طبقه و از تیر به میزان حداکثر مقدار خیزِ بلند مدتِ تیر و ۲۵ میلی‌متر نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل، روش‌هایی مانند امتداد دیوار تا زیر سقف و پاکوفته کردن آجرها (روش قدیمی اتصال دیوار به سقف) ممنوع است.
نکات نهایی و جزئیات اجرای میلگرد بستر
نکات تکمیلی و کلیدی اجرای میلگرد بستر از مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان و آیین‌نامه نظام مهندسی استخراج شده و رعایت آن‌ها برای اجرای صحیح میلگرد بستر الزامی است.
- مفتول‌های طولی باید کاملاً در ملات افقی خوابانده شوند. میلگردهای بستر باید همه جداره‌ها را در بر گیرند. در جایی که فضای بین جدارهای کاملاً با دوغاب یا ملات پر و سفت شده باشد، باید از ضوابط مربوط به تنش‌های مجاز و سایر شرایط ذیربط استفاده کرد که برای دیوارهای بنایی (معمولی) به کار برده می‌شود؛ اما اگر این فضا پُر نشده باشد، باید ضوابط مربوط به تنش‌های مجاز، شرایط تکیه‌گاه جانبی، ضخامت (منهای حفره)، ارتفاع و شرایط بست دیوارهای دو جداره اجرایی شود.
- بست‌ها یا میلگردهای بستر باید با ملاتی که حداقل ضخامتش ۱۶ میلی‌متر است، در برابر هوازدگی، پوشش داده شوند. ضخامت ملات دوغابی یا ملات بین واحدهای بنایی و میلگرد بستر نباید کمتر از ۶ میلی‌متر باشد. در مواردی که از پیچ‌ها یا میلگرد با قطر ۶ میلی‌متر یا کمتر استفاده می‌شود، می‌توان آن‌ها را در بندهای افقی جایگذاری کرد که حداقل ضخامت آن‌ها دو برابر ضخامت میلگرد یا پیچ است.
- موقع شیارزنی دیوارها برای اجرای لوله‌های تأسیسات، تا حد امکان نباید میلگردهای بستر بریده شوند. اجرای غلاف‌های برق از میان اعضای خرپایی بدون بریدن میلگردها به راحتی میسر است. لوله‌های فاضلاب قطور نیز تا حد امکان باید از داخل رایزرهای تأسیسات عبور کنند. در صورت ضرورت عبور لوله از داخل دیوار نیز می‌توان با ضربات چکش، میلگرد بستر را در محل لوله خم کرده و پس از جاگذاری لوله، یک میلگرد تقویتی روی آن نصب نمود.
- برای نصب در ساختمان‌های بنایی، نیازی به اجرای بست نیست و میلگرد بستر فقط طبق ضوابط درون رج‌ها قرار می‌گیرد.
- در صورت استفاده از چسب برای نصب بلوک‌ها (مثل هبلکس) به جای استفاده از میلگرد بستر، کلیه بلوک‌ها باید توسط بست‌های فولادی منقطع یا سراسری به عرض ۵۰ و ضخامت ۲ میلی‌متر به هم متصل شوند.
- برای جلوگیری از خوردگی، میلگردهای بستر باید پوشش گالوانیزه یا پوشش اپوکسی داشته باشند. در غیر این حالت، آرماتورهای بستر باید از نوع فولاد ضد زنگ باشند. نوع و کیفیت پوشش میلگرد بستر روی قیمت آن نیز تاثیرگذار است؛ به طوری که اختلاف قیمت زیاد در میلگرد بستر ممکن است به دلیل روکش گالوانیزه بی کیفیت باشد. به همین دلیل، یکی از نکات مهم در تهیه میلگرد بستر، توجه به قیمت روز و انتخاب کارخانه یا شرکت فروشنده معتبر است.
اجرای میلگرد بستر و وادار (وال پست) به طور همزمان
طبق قوانین، طول آزاد دیوارهای خارجی ساختمان نباید از ۴ متر و ارتفاع آن‌ها از ۳.۵ متر بیشتر شود. در غیر این صورت، نصب وال پست‌های افقی در میانه دیوار یا اجرای وال پست با میلگرد بستر، الزامی است.
برای جلوگیری از اخلال وادارهای قائم در عملکرد سازه و ایجاد ضعف در محل تشکیل مفاصل پلاستیک، این اعضا حداقل باید ۱ متر از برِ ستون‌ها فاصله داشته باشند. در نتیجه، روش‌های قدیمی اجرای وال پست قائم در بر ستون‌ها به طور کلی ممنوع است.
در مورد وال پست و روش اجرای آن بیشتر بخوانید.
# حتما بخوانید
اجرای میلگرد بستر در دیوارهای جدا شده از سیستم اصلی
دیوارهای بنایی که در جهت عمود بر صفحه خود (در جهت جانبی) تکیه‌گاه دارند، ولی از لحاظ سازه‌ای مستقل و از سه طرف به طور جدا شده از سیستم اصلی سازه‌ای عمل می کنند، باید دارای حداقل میلگرد افقی برابر با ۰.۰۰۷ مساحت مقطع عرضی دیوار باشند. این ضابطه باید با توزیع یکنواخت میلگرد بستر یا با میلگردهای افقی اجرا گردد که فاصله آن‌ها از یکدیگر بیش از ۱.۲ متر نباشد و به طور کامل در ملات یا ملات دوغابی مدفون باشند.
سخن آخر
اجرای میلگرد بستر، یکی از بهترین راهکارهای تقویت دیوارها در ساختمان‌‌سازی شناخته می‌شود. این میلگردها به صورت افقی در دیوارها قرار می‌گیرند و با اتصال مناسب به دیوار، عملکرد سازه‌ای آن را بهبود می‌بخشند. این روش، نه تنها مقاومت در برابر زلزله را افزایش می‌دهد، بلکه از تغییر شکل‌های ناشی از نشست‌های نامتقارن جلوگیری می‌کند و باعث توزیع یکنواخت نیروها در دیوارها می‌شود. همچنین میلگرد بستر با جلوگیری از ترک‌های انقباضی و انبساطی، دوام و ماندگاری سازه را تضمین می‌کند.
