منظور از گل ورق گالوانیزه که به آن اسپنگل (spangle) نیز می‌گویند، پولک‌هایی است که روی سطح ورق گالوانیزه ایجاد می‌شود. گل ورق گالوانیزه، طی فرآیند انجماد فلز روی تشکیل می‌شود و طبق استاندارد ملی شامل گل معمولی، گل ریز و بدون گل است. وجود گل گالوانیزه امری طبیعی است، ولی به منظور بهبود خواص رنگ‌پذیری و افزایش زیبایی ظاهری در کاربردهای خاص، ورق گالوانیزه بدون گل نیز تولید می‌شود. اگر قصد دارید از ورق گالوانیزه استفاده کنید، حتما به نکاتی که در ادامه بررسی می‌کنیم، مانند دلیل تشکیل گل گالوانیزه، انواع گل ورق گالوانیزه و تاثیر آن‌ها بر کیفیت ورق و اینکه هر کارخانه چه نوع پوششی تولید می‌کند، توجه داشته باشید.
نسخه صوتی مقاله گل ورق گالوانیزه چیست؟
گل ورق گالوانیزه چیست؟
گل گالوانیزه یا اسپنگل (spangle) برای توصیف ظاهری سطح ورق گالوانیزه استفاده می‌شود. اسپنگل در انگلیسی به معنای پولک است و در ایران از آن به صورت «گل گالوانیزه» استفاده می‌کنند.
گل گالوانیزه یا اسپنگل، شبیه پولک، دانه برف یا ستاره‌های شش پر است که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده هستند. در تصویر زیر می‌توانید جزئیات گل گالوانیزه با بزرگنمایی حدود ۱۰ برابر را مشاهده کنید.
گل ورق گالوانیزه چگونه به وجود می آید؟
قبل از هر چیز باید اشاره کنیم گل گالوانیزه در ورق گالوانیزه گرم ایجاد می‌شود. ورق گالوانیزه گرم به روش گرم و با غوطه وری ورق فولادی در حمامی از روی مذاب تولید می‌شود.
فرآیند تشکیل گل ورق گالوانیزه به این صورت است:
زمانی که روی مذابِ چسبیده به ورق فولادی در دمای زیر نقطه ذوبِ روی (که تقریبا ۴۱۹ درجه سانتی گراد است)، سرد می‌شود، گل‌های ورق ظاهر می‌شوند. این گل‌ها به دو صورت و با شکل ظاهری متفاوت ایجاد می‌شوند.
۱- تشکیل گل گالوانیزه در فرآیند انجماد
در دمای انجماد، اتم‌هایی که به صورت تصادفی در روی مایع چیده شده‌اند، شروع به قرار گرفتن در یک آرایش منظم می‌کنند. این اتفاق در قسمت‌های مختلف درون پوشش مذاب روی و به صورت تصادفی رخ می‌دهد. تبدیل از آرایش نامنظمِ اتم‌ها در حالت مایع، به آرایش کریستالی، همان انجماد یا تبلور نام دارد.
حین انجماد، اتم‌های منفردِ روی مذاب خود را به دانه‌های در حال انجماد متصل می‌کنند که باعث رشد دانه و ایجاد کریستال یا پولک‌های مختلف می‌شود. پولک‌های فلزِ روی معمولا با تقارن شش ضلعی تشکیل می‌شوند.
هنگامی که انجماد پوشش روی به طور کامل انجام شد، پولک‌ها یا همان گل ورق گالوانیزه قابل مشاهده و مشخص می‌شوند.
۲- تشکیل گل گالوانیزه به شکل دِندْریت
جنبه دیگری از فرآیند انجماد وجود دارد که منجر به تشکیل گل ورق گالوانیزه با الگوی دانه‌های برف می‌شود. به این کار، رشد دِندریتی (درختی شکل) می‌گویند.
(دِندْریت فلز چیست؟ دندریت (dendrite) در متالورژی، یک ساختار شاخه‌ای از کریستال‌ها است که با سردکردن فلز مایع رشد می‌کند.
رشد دندریتی باعث می‌شود که دانه‌های در حال رشد، قبل از این که به انجماد برسند، به مذاب با لبه گرد مجزا تبدیل شوند؛ سپس با ایجاد الگوهای دوبعدی دندریتی، انجماد پوشش روی رخ می‌دهد.
الگوی دندریتی ورق گالوانیزه شبیه به دانه برف با مرکز فشرده و بازوهای اولیه و ثانویه هستند (به تصویر ۱ مراجعه کنید)
رشد پولک‌های دندریتی در طول انجماد فلزات، بسیار رایج است.
تاثیر ناخالصی و افزودنی‌ها در ایجاد گل ورق گالوانیزه
در ورق‌های گالوانیزه گلدار، مقدار کمی عناصر افزودنی در حمام روی مذاب استفاده می‌شود. از جمله پراستفاده‌ترین عناصر افزودنی و ناخالصی می‌توان به دو مورد زیر اشاره کرد:
۱- استفاده از سرب در روی مذاب
در تحقیقات انجام شده در سال ۱۹۹۰ مشخص شد حضور سرب در روی مذاب، امکان بزرگ‌تر شدن اسپنگل‌ها را فراهم می‌کند. همچنین منجر به افزایش رشد دندریت می‌شود.
سرب، یک فلز معمولی است که در سنگ‌های معدنی حاوی روی وجود دارد و برای حذف آن باید فرآیند تصفیه سرب به عنوان ناخالصی، در روی انجام شود.
در اولین سال‌های استفاده از روش گالوانیزاسیون، تقریبا همیشه سرب در روی وجود داشت و اولین پوشش‌های گالوانیزه، حاوی ۱% سرب بودند که مقدار بالایی است. به همین دلیل وجود گل در ورق گالوانیزه به قدری طبیعی بود که اگر گل ورق گالوانیزه قابل مشاهده نبود، مصرف‌کنندگان متوجه می‌شدند آن ورق، گالوانیزه نشده است!
اما در ادامه و حدود ۲۵ سال بعد، درصد سرب در اکثر ورق‌های گالوانیزه به کمتر از ۰.۱۵% و بعدها به ۰.۰۵ تا ۰.۰۳% رسید. اما همین مقدار سرب نیز برای رشد دندریتی پولک ها در طول انجماد، کافی است.
به همین دلیل در ادامه و در برخی از کارخانه‌ها برای حذف گل ورق گالوانیزه و همچنین کاهش خطرات سرب برای سلامتی، سرب از پوشش ورق‌های گالوانیزه حذف شد.
۲- استفاده از آنتیموان در روی مذاب
از آنجایی که وجود سرب در محصولات برای سلامتی ضرر دارد، برخی تولیدکنندگان ورق گالوانیزه، به جای سرب، مقدار کمی آنتیموان به حمام روی اضافه می‌کنند. دلیل استفاده از آنتیموان، به کشش سطحی روی مربوط می‌شود. هر چه کشش سطحی کمتر باشد، فرآیند تولید راحت‌تر است. آنتیموان (و همچنین سرب) کشش سطحی را کمتر می‌کند.
اما آنتیموان به روش مشابه سرب بر تشکیل اسپنگل تاثیر می‌گذارد. نتیجه نهایی، تولید ورق گالوانیزه با پوشش نسبتا صاف و گل‌های مشهود است. مقدار آنتیموان در حمام روی حدود ۰.۱۰ تا ۰.۰۳ است.
امروزه، اکثر کارخانه‌هایی که قصد تولید ورق گالوانیزه گلدار دارند، این کار را با افزودنی آنتیموان به مذاب روی انجام می‌دهند. آنتیموان برخلاف سرب، نگرانی زیست محیطی و مضرات سلامتی به همراه ندارد.
انواع گل ورق گالوانیزه با توجه به استاندارد ملی
انواع پوشش ورق گالوانیزه با توجه به نوع اسپنگل یا گل ورق به صورت زیر تقسیم می‌شود.
- گل نرمال
- گل ریز
- بدون گل
با توجه به استاندارد ملی ایران شماره ۱۸۸۶۲ نیز انواع گل ورق گالوانیزه به این صورت نام‌گذاری می‌شود:
- پوشش پولکی شکل عادی
- پوشش پولکی شکل ریز
- پوشش آلیاژ بدون گل
همه انواع گل ورق گالوانیزه را که معرفی کردیم در ادامه و در دو دسته ورق‌های گلدار و ورق‌های بدون گل بررسی می‌کنیم.
۱- انواع ورق گالوانیزه گلدار
طبق استاندارد ملی ایران، ورق‌های گالوانیزه گلدار را می‌توان به این صورت معرفی کرد:
۱-۱- پوشش پولکی شکل عادی یا نرمال (پولکی شکل گلدار) – normal spangle
این پوشش به دلیل رشد نامحدود بلورهای فلز روی حین انجماد عادی به وجود می‌آید.
نکته ۱: این نوع پوشش ورق گالوانیزه دارای جلای فلزی است و محبوبیت زیادی دارد، اما مناسب رنگ کاری تزئینی نیست.
نکته ۲: گاهی ممکن است برای تولید ورق گالوانیزه گل درشت جهت مصارف خاص، مقداری ناخالصی به روی مذاب اضافه کنند.
۱-۲- پوشش پولکی شکل ریز (ریز گل – گل ریز) – minimized spangle
پوششی است که به روش محدودکردن رشد طبیعی بلورها در حین انجماد فلز روی به دست می‌آید.
نکته: ورق گالوانیزه گل ریز از نظر ظاهر سطح، فاقد یکنواختی در تمام سطح یا در همه رول‌های ورق است، اما در مواردی که نمای ظاهری اهمیت دارد، کاربرد فراوانی دارد.
۲- انواع ورق گالوانیزه بدون گل
ورق‌های گالوانیزه‌ای که گل یا پولک‌های آن‌ها با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شود، به عنوان ورق گالوانیزه بدون گل شناخته شده و معمولا در دو دسته زیر تعریف می‌شوند:
۲-۱- پوشش آلیاژ روی – آهن – zinc-iron alloy coating
این نوع پوشش با فرآوری ورق گالوانیزه و استفاده از پوشش آلیاژ روی-آهن تولید می‌شود. این پوشش ورق گالوانیزه، گلدار نبوده و معمولا از نظر ظاهری مات و فاقد جلای فلزی است. به همین دلیل برای برخی کاربردها مانند رنگ‌کاری فوری بلافاصله پس از تولید، مناسب است.
نکته ۱: پوشش آلیاژ روی – آهن ممکن است حین تغییر شکل شدید به صورت پودر درآید.
نکته ۲: برای رفع تردی پوشش در این حالت، از پوشش آلیاژی سه تایی آهن- روی- آلومینیم استفاده می‌شود. یعنی درصد کمی آلومینیم به مذاب روی اضافه می‌کنند تا انعطاف پوشش گالوانیزه بیشتر شود. درصد آلومینیوم حمام‌های گالوانیزه، معمولا حدود ۰.۱۵ تا ۰.۱۹% است.
۲-۲- پوشش گالوانیزه بدون سرب (بدون گل)
حذف سرب و استفاده از روی تصفیه شده و بسیار خالص باعث تولید ورق گالوانیزه بدون گل می‌شود. میزان سرب در روی مورد استفاده برای تولید محصول بدون اسپنگل باید حداکثر 70ppm باشد.
لازم است بدانید در پوشش‌های بدون سرب نیز اسپنگل ایجاد می‌شود، ولی از نوع دندریتی نیستند و همچنین به سختی با چشم غیرمسلح قابل مشاهده اند. این اسپنگل‌ها معمولا حدود ۰.۵ میلی متر قطر دارند.
– حذف سرب از مذاب روی، از تشکیل اسپنگل‌های بزرگ و تولید ورق گالوانیزه گل درشت جلوگیری می‌کند.
نکته: هنگامی که نورد حرارتی روی ورق گالوانیزه بدون گل انجام شود، ورق، صیقلی و صاف‌تر می‌شود. این نوع ورق به راحتی قابل رنگ‌آمیزی است.
سایز گل ورق گالوانیزه چقدر است؟
این سوال برای بسیاری از افراد به وجود می‌آید که آیا اندازه یا قطر گل ورق گالوانیزه مشخص است؟ و آیا استانداردی وجود دارد که در آن اندازه گل ورق گالوانیزه اعلام شده باشد؟
در پاسخ باید گفت متاسفانه هیچ مشخصات کمّی برای اندازه گل ورق گالوانیزه وجود ندارد؛ زیرا اندازه گل ورق گالوانیزه تحت تاثیر عوامل متفاوتی مانند شیمی روی و سرعت خنک شدن است. به همین دلیل، تعیین سایز و قطر خاص برای گل‌های ورق گالوانیزه و کنترل و انطباق آن‌ها با این الگو، بسیار دشوار است.
به همین دلیل است که در استانداردهای ملی و بین‌المللی از اندازه های کیفی (مثل گل نرمال، گل ریز یا گل درشت) برای معرفی انواع گل ورق گالوانیزه استفاده می شود.
با این حال، برخی سازندگان این ورق، پیشنهادهایی برای اندازه گل ورق گالوانیزه دارند که به صورت زیر است؛ اما توجه کنید سفارش ورق گالوانیزه همچنان بر اساس مشخصات کیفی انجام می شود و امکان سفارش بر اساس سایز گل وجود ندارد.
- ورق گالوانیزه گل درشت: سایز گل ≥ ۱۵ میلی متر
- ورق گالوانیزه گل نرمال: سایز گل > 10 میلی متر
- ورق گالوانیزه گل ریز: سایز گل > 5 میلی متر
- ورق گالوانیزه بدون گل: سایز گل ≤ ۰.۵ میلی متر
ورق گالوانیزه بدون گل یا گلدار، کدام بهتر است؟
وجود یا عدم وجود گل ورق گالوانیزه، بر خواص و ویژگی‌های نهایی ورق گالوانیزه تاثیر چندانی ندارد. بیشترین تاثیر گل ورق گالوانیزه ابتدا در رنگ‌پذیری آن‌ها و سپس تاثیر اندک در مقاومت به خوردگیشان است.
به این صورت که ورق گالوانیزه بدون گل به دلیل عدم وجود سرب (یا وجود سرب کمتر)، مقاومت به خوردگی بیشتری دارد. در ورق‌های گالوانیزه که سرب آن‌ها حذف نشده، وجود سرب تا 100ppm در پوشش آن‌ها می‌تواند منجر به افزایش نرخ خوردگی مرزی در محیط‌های مرطوب و گرم شود. همچنین رنگ‌پذیری ورق‌های بدون گل، بیشتر از ورق‌های گلدار است.
تفاوت کلی و مقایسه این دو ورق را در جدول زیر مشاهده می‌کنید. این تفاوت باعث کاربردهای مختلف می‌شود که در ادامه توضیح می‌دهیم.
جدول تفاوت ورق گالوانیزه بدون گل و گل دار
| نوع پوشش ورق گالوانیزه | شکل ظاهری | مقاومت به خوردگی | رنگ‌پذیری | قیمت |
| بدون گل (با حذف سرب) | سطحی براق و بسیار یکنواخت دارد. | بیشتر است. | بیشتر است. | معمولا بیشتر از نوع گلدار است. |
| گل دار | ظاهری غیر یکنواخت و درخشندگی متفاوت در سطح دارد. | کمتر است. | کمتر است. | معمولا کمتر است. |
کاربرد ورق گالوانیزه گلدار و بدون گل
گالوانیزه بودن ورق‌های گالوانیزه گلدار به راحتی قابل تشخیص است. این مسئله برای بسیاری از مصرف‌کنندگان اهمیت دارد. مهم‌ترین کاربرد ورق گالوانیزه گلدار برای موارد زیر است:
- کانال‌های کولر و دستگاه‌های تهویه
- پوشش سقف
- تایل سقف‌های شیب‌دار
- ساخت مقاطع فولادی (مانند لوله، پروفیل و …)
برای کاربردهایی که جلوه‌های ظاهری و قابل مشاهده نبودن اسپنگل‌ها مهم است، کاربرد ورق گالوانیزه بدون گل ارزش بیشتری دارد. از این ورق‌ها معمولا در کاربردهای زیر استفاده می‌شود:
- صنایع خودروسازی
- ساخت لوازم خانگی
- طراحی داخلی ساختمان
نوع گل ورق گالوانیزه در ورق‌های کارخانجات داخلی
نوع گل ورق گالوانیزه در ورق‌های تولیدی هر کارخانه متفاوت است. جالب است بدانید با توجه به نوع گل ورق، تا حد زیادی می‌توان تشخیص داد که ورق گالوانیزه، محصول کدام کارخانه است.
شکل ظاهری ورق گالوانیزه کارخانه های مختلف
| ردیف | کارخانه تولیدکننده ورق گالوانیزه | نوع گل ورق گالوانیزه |
| ۱ | فولاد امیرکبیر کاشان | گلدار (گل درشت) |
| ۲ | شرکت فولاد مبارکه اصفهان | گلدار (گل ریز) |
| ۳ | شرکت صنایع هفت الماس | گلدار (گل درشت) |
| ۴ | شرکت فولاد تاراز | گل ریز – بدون گل |
| ۵ | فولاد خودرو شهرکرد | بدون گل |
| ۶ | مجتمع فولادی روی اندود | گل ریز |
| ۷ | مجتمع فولاد دشتستان | گل درشت |
دانستن نوع گل ورق گالوانیزه هر کارخانه برای خرید این ورق اهمیت دارد. می‌توانید اطلاعات بیشتر درمورد ورق گالوانیزه را که زمان خرید به آن‌ها نیاز دارید، در راهنمای خرید ورق گالوانیزه بخوانید.
# حتما بخوانید
قیمت ورق گالوانیزه گلدار و بدون گل
قیمت ورق گالوانیزه گلدار، معمولا کمتر از نوع بدون گل است، اما با توجه به کیفیت ورق پایه (ورق سیاه) قیمت آن می‌تواند بیشتر از نوع بدون گل نیز باشد. با این حال باید توجه کنید که گل ورق گالوانیزه پارامتر چندان تاثیرگذاری بر قیمت نهایی ورق گالوانیزه نیست.
مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت این محصول، کیفیت و قیمت ورق پایه، ابعاد ورق، ضخامت پوشش ورق گالوانیزه و ساده یا فرم‌دار بودن ورق گالوانیزه است. در صفحه قیمت ورق آهن ملل می‌توانید قیمت این محصول را در ابعاد متفاوت و تولیدی کارخانه‌های مختلف مشاهده کنید.
مشاهده قیمت و خرید ورق گالوانیزه
آهن ملل؛ توزیع کننده انواع ورق گالوانیزه به صورت آنلاین و حضوری
قیمت ورق گالوانیزهسخن آخر
گل ورق گالوانیزه یا اسپنگل، معمولا در سه نوع گل معمولی، گل ریز و بدون گل قابل دسته‌بندی است. گل ورق گالوانیزه علاوه بر تاثیر در زیبایی، درخشندگی و شکل ظاهری ورق، تا حدودی بر خواص ورق، مانند میزان رنگ‌پذیری و مقاومت به خوردگی آن نیز تاثیر می‌گذارد. همین مسئله باعث کاربرد متفاوت ورق گالوانیزه با گل‌های مختلف می‌شود.
سوالات متداول
آیا ورق گالوانیزه گلدار بی کیفیت است؟
گل ورق گالوانیزه تاثیر بسیار اندکی در مقاومت ورق در برابر خوردگی دارد و حتی ممکن است این گل به عنوان پدیده ظاهری زیبا در نظر گرفته شود. اما به طور کل، ورق‌های گالوانیزه گل ریز محبوب‌تر هستند.
انواع گل ورق گالوانیزه کدامند؟
با توجه به استانداردهای تولید ورق گالوانیزه، این نوع ورق با ۳ نوع گل تولید می‌شود:
۱- گل نرمال
۲- گل ریز
۳- بدون گل (گل‌های غیر قابل مشاهده با چشم غیرمسلح)
گاهی برای مصارف خاص، مقدار ناخالصی در روی مذاب را بیشتر می‌کنند تا نوع چهارم گل ورق یعنی ورق گالوانیزه گل درشت نیز تولید شود.
گل ورق گالوانیزه چگونه ایجاد می شود؟
گل ورق گالوانیزه، حین انجام روی مذاب بر سطح ورق ایجاد می شود و دلیل آن نحوه انجماد روی، رشد دندریتی در روی و همچنین وجود ناخالصی یا افزودنی‌هایی مانند سرب و آنتیموان در استخر مذاب می‌باشد.
