تمام مقاومتی که پی ساختمان نیاز دارد، توسط آرماتور بندی فونداسیون تامین می‌شود. آرماتور بندی فونداسیون برای همه انواع فونداسیون‌های گسترده، منفرد، نواری و … از مراحل مشترکی تشکیل شده است. در عین حال، آرماتوربندی هر نوع فونداسیون نیز جزئیات متفاوتی نسبت به فونداسیون دیگر دارد. در این مقاله به همه این مراحل مشترک و جرئیات متفاوت اشاره می کنیم. اگر به دنبال آموزش آرماتوربندی فونداسیون هستید، از چک لیست آرماتوربندی تا جزئیات هر مرحله را در این مقاله بررسی کرده‌ایم؛ پس با ما همراه باشید.
نسخه صوتی مقاله آرماتوربندی فونداسیون چیست
آرماتور بندی یعنی چه؟
ابتدا بیایید با کلمه آرماتور آشنا شویم؛ بعد از آن، معنی «آرماتوربندی» ملموس‌تر خواهد شد.
آرماتور، همان میلگرد است؛ اما میلگردی که با توجه به محل استفاده، آن را خمکاری و جوشکاری کرده‌اند و به طور کلی تغییر شکل پیدا کرده است.
به این ترتیب، آرماتوربندی به معنی به هم وصل کردن آرماتورها و همچنین میلگردها برای ساخت اسکلت ساختمان‌ها است. برای اتصال میلگرد و آرماتورها به یکدیگر، از سیم آرماتوربندی یا جوشکاری استفاده می‌کنند. برای آرماتوربندی هر ساختمان، مشخصات میلگرد و آرماتورهای مورد استفاده و جزئیات آرماتوربندی متفاوت خواهد بود.
درمورد آرماتور، اینجا بیشتر توضیح داده‌ایم.
# حتما بخوانید
آرماتوربندی فونداسیون چیست؟
فونداسیون (پی یا شالوده)، همان کف ساختمان است که وظیفه آن، انتفال نیرو از ستون‌ها به زمین و خاک اطراف است. آرماتوربندی فونداسیون، اولین و اصلی‌ترین مرحله در ساخت سازه‌های بتنی با اسکلت فلزی است.
همه ساختمان‌های بتن آرمه به آرماتور بندی کف ساختمان و همچنین آرماتوربندی ستون، دیوار و سقف نیاز دارند تا اسکلت ساختمان کامل شود. در مقاله آرماتوربندی ساختمان (لینک زیر)، نکات آرماتورگذاری همه قسمت‌ها را بررسی کردیم.
# حتما بخوانید
چک لیست آرماتوربندی فونداسیون
اجرای آرماتوربندی فونداسیون بتنی طبق نقشه انجام می‌شود و به دلیل تاثیر مستقیم بر مقاومت کل سازه از اهمیت زیادی برخوردار است. برای آرماتوربندی فونداسیون ساختمان، مراحل زیر به ترتیب انجام می‌شود:
- تهیه نقشه آرماتوربندی
- تهیه آرماتورها و میلگردهای مورد نیاز
- آماده سازی سطح
- اجرای آرماتوربندی
- بتن ریزی
۱- تهیه نقشه آرماتور بندی فونداسیون
نقشه آرماتوربندی فونداسیون، جزئیات میلگردها و چگونگی نصب آن‌ها را نشان می‌دهد. جدول لیستوفر نیز به تخمین اطلاعات میلگردها مانند سایز، شکل، تعداد، وزن و طول میلگرد کمک می‌کند.
تهیه نقشه آرماتور بندی فونداسیون و جدول لیستوفر باعث می‌شود با در اختیار داشتن اطلاعات آرماتورها، در کارگاه روی آن‌ها خمکاری، جوشکاری، برش و … انجام داده و آرماتورهای آماده را به محل پروژه انتفال دهیم. با این کار، سرعت اجرای آرماتوربندی بالاتر رفته و هدررفت میلگردها نیز کمتر شود.
نقشه آرماتور بندی فونداسیون توسط چه کسی تهیه می‌شود و چه جزئیاتی دارد؟
تهیه نقشه آرماتور بندی فونداسیون، کاری تخصصی است و توسط مهندس محاسب سازه انجام می‌شود. نقشه هر فونداسیون به نوع فونداسیون، تعداد طبقات، میزان بار وارده، نوع خاک محل پروژه و … بستگی دارد. مهندس سازه با توجه به این اطلاعات، تعداد، نوع و سایز میلگرد فونداسیون را در هر قسمت مشخص می‌کند. اگر به جزئیات محاسبه میلگرد فونداسیون علاقه دارید، حتما به مقاله محاسبه سرانگشتی میلگرد فونداسیون سری بزنید.
برای نقشه خوانی آرماتوربندی فونداسیون نیز کافی است معانی عبارات و علامت‌های زیر را که در نقشه‌ها استفاده می‌شود، بدانید:
| علامت | توضیحات | مثال | تعریف مثال |
| Ø (فی) | عدد سمت راستِ فی، سایز یا قطر میلگرد و عدد سمت چپ، تعداد میلگرد را نشان می دهد. | ۲Ø۲۵ | ۲ عدد میلگرد سایز ۲۵ |
| @ | عدد بعد از اتساین، فاصله میلگردها را نشان می‌دهد. | ۲Ø۲۵@۵۰ | ۲ عدد میلگرد سایز ۲۰ با فاصله ۵۰ سانتی‌متر از یکدیگر |
| TOP | شبکه بالایی فونداسیون | ۲Ø۲۵ TOP&BOT | ۲ عدد میلگرد سایز ۲۵ در شبکه بالایی و ۲ عدد میلگرد سایز ۲۵ در شبکه پایینی فونداسیون |
| BOT | شبکه پایینی فونداسیون | ||
| ADD | میلگرد تفویتی | ADD ۱Ø۲۰ TOP | ۱ عدد میلگرد سایز ۲۰ در شبکه بالایی فونداسیون (میلگرد از نوع تقویتی) |
| L | طول | L=4.00m | طول آرماتور ۴ متر |
۲- تهیه آرماتورها و میلگردهای مورد نیاز فونداسیون
آرماتور بندی فونداسیون اسکلت فلزی برای تمام سازه‌ها، معمولا از دو قسمت زیر تشکیل شده است:
- شبکه آرماتور پایینی (تحتانی): در پایین‌ترین قسمت فونداسیون قرار دارد.
- شبکه آرماتور بالایی (فوقانی): با فاصله مشخص روی شبکه پایینی نصب می‌شود.
برای ساخت شبکه بالایی و پایینی فونداسیون، از میلگردهای طولی و عرضی استفاده می‌شود و آن‌ها را با سیم آرماتوربندی به هم متصل می‌کنند.
انواع میلگرد فونداسیون
دسته‌بندی میلگردهایی که برای آرماتور بندی فونداسیون استفاده می‌شوند، به این صورت است:
- میلگرد طولی: اصلی‌ترین میلگرد مورد استفاده در آرماتوربندی است.
- میلگرد عرضی یا میلگرد تقویتی (راستا، خاموت، سنجاقی، رکابی و …): میلگردهای عرضی، عمدتا از نوع میلگردهای تقویتی هستند؛ یعنی میلگردهایی که خمکاری شده و به شکل خاصی درآمده‌اند تا به تقویت سازه کمک کنند.
میلگردهای عرضی باعث تحمل فشارهای برشی و پیچشی در سازه می‌شوند و از کمانش میلگردهای طولی جلوگیری می‌کنند.
- خرک: نقش سازه‌ای ندارد و برای ایجاد فاصله بین شبکه پایینی و بالایی فونداسیون استفاده می‌شود.
نکته ۱: میلگردهای تقویتی، بیشتر در شبکه تحتانی (پایینی) فونداسیون و زیر ستون‌ها، اطراف بازشوها (مانند چاله آسانسور و چاه‌های فاضلاب) استفاده می‌شوند.
نکته ۲: میلگرد تقویتی انتظار در فونداسیون یا اصطلاحا میلگرد انتظار فونداسیون برای اتصال ستون به فونداسیون استفاده می‌شود.
تعداد، وزن، شکل خم، فاصله قرارگیری و فاصله میلگردها از بخش‌های پیرامونی (برای تامین کاور بتن) در تمامی این میلگردها باید دقیق و طبق نقشه صورت گیرد.
۳- آماده سازی سطح فونداسیون
قبل از اجرای هر نوع فونداسیون، مجل اجرای آرماتورها باید به ارتفاع حدود ۱۰ سانتی‌متر با بتن مِگْر* پوشانده شود. با این کار، بستری صاف و هموار برای آرماتور بندی فونداسیون به وجود می‌آید. همچنین باعث جلوگیری از تماس فونداسیون با خاک می‌شود.
* بتن مگر (بتن نظافت یا بتن رگلاژ): بتنی با عیار سیمان پایین‌تر از معمول است؛ یعنی عیار سیمان آن ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هر متر مکعب بتن می‌باشد.
نکته: حداقل ارتفاع بتن مگر، نباید کمتر از ۵ سانتی‌متر باشد.
ترتیب قطعات و اجزا در فونداسیون به این صورت است:
- بتن مگر: که در بالا توضیح دادیم.
- اسپیسر: از فاصله نگه دارها (اسپیسر) برای حفظ فاصله کاور بتن نسبت به سطح استفاده می‌شود.
- آرماتوربندی: با استفاده از آرماتورهای مختلف و طبق نقشه انجام می‌شود.
بعد از اجرای بتن مگر، بقیه مراحل (آرماتوربندی، استفاده از اسپیسر، آرماتوربندی و …) به صورت زیر انجام می‌شوند:
۴- شروع آرماتور بندی فونداسیون
نحوه آرماتور بندی فونداسیون با ساخت شبکه پایینی، استفاده از خرک برای ایجاد فاصله و ساخت شبکه بالایی روی شبکه پایینی، به صورت زیر انجام می‌شود:
۱- ایجاد شبکه پایینی و بالایی میلگردها
لازم است بدانید شبکه میلگرد با توجه به بار و عمق فونداسیون می‌تواند فقط به صورت مش تحتانی (پایینی) یا ترکیبی از مش تحتانی و فوقانی (بالایی) اجرا شود.
ابتدا شبکه پایینی میلگردها اجرا می‌شود و مش فوقانی فونداسیون در مرحله آخر انجام می‌گیرد. در ساخت شبکه پایینی، از اسپیسر برای ایجاد فاصله بین شبکه میلگرد و بتن مگر استفاده می‌کنند.
- شبکه میلگرد با استفاده از به هم بستن میلگردهای طولی و عرضی (تقویتی) ایجاد می‌شود.
- ابعاد شبکه میلگرد و فواصل چشمه‌های شبکه با توجه به نقشه سازه مشخص می‌شود.
- تعداد میلگردهای طولی در آرماتوربندی فونداسیون گسترده، حداقل باید ۴ عدد در نظر گرفته شود. سایز یا قطر آن‌ها نیز نباید کمتر از ۱۴ میلی‌متر باشد.
- فاصله میلگردهای تقویتی یا عرضی نیز با توجه به اندازه میلگرد در نقشه مشخص شده است. اما حداقل قطر آن‌ها ۸ میلی‌متر با فاصله حداکثری ۲۵۰ میلی‌متر است.
- آرماتور راستا، اصلی‌ترین آرماتور عرضی مورد استفاده در هر دو شبکه بالایی و پایینی است.
۲- استفاده از خرک برای تنظیم فاصله بین شبکه پایینی و بالایی
خرک، میلگردی است که نقش سازه‌ای ندارد و فقط به عنوان نگه دارنده شبکه میلگردها و ایجاد تراز دقیق استفاده می‌شود. ابعاد و فاصله خرک‌ها بر اساس ابعاد فونداسیون، وزن و سایز میلگردهای شبکه بالایی تعیین می‌شود که خرک بایستی تحمل کند. اما در یک قاعده کلی:
- قطر خرک: یک یا دو سایز کوچک‌تر از آرماتور فوقانی است و اغلب، حداقل قطر میلگرد خرک را ۱۴ در نظر می‌گیرند.
- فواصل اجرای خرک: معمولا در فواصل ۱.۵ یا ۲ متر در هر جهت نصب می‌شود.
- ارتفاع خرک: با فرمول زیر محاسبه می‌شود:
ارتفاع خرک = ارتفاع فونداسیون – (کاور بتن پایین + کاور بتن بالا + قطر آرماتورهای تحتانی پایین + قطر آرماتورهای فوقانی بالا)
برای اجرای خرک، آن را با سیم به آرماتورهای طولی شبکه پایینی متصل می‌کنند. طبق استاندارد، پایه‌های خرک باید روی آرماتور تحتانی نصب شود و نباید روی زمین یا بتن مِگر قرار گیرد تا دچار خوردگی نشود.
نکته: در بعضی قسمت‌های فونداسیون، مثلا در محل اجرای دیوار برشی، با توجه به وجود آرماتورهای تقویتی، از خرک با تعداد بیشتری استفاده می‌شود.
۳- انجام همبندی فونداسیون
یکی از روش‌های همبندی ساختمان، استفاده از میلگرد همبندی به عنوان هادی جریان الکتریکی است. اگر بخواهیم از میلگرد همبندی برای جلوگیری از خطر برق گرفتگی در ساختمان استفاده کنیم باید این کار را هم‌زمان با آرماتوربندی فونداسیون و قبل از بتن‌ریزی انجام دهیم.
جزئیات اجرای سیستم همبندی ساختمان توسط سازمان نظام مهندسی تهیه می‌شود و در اختیار مهندسین قرار می‌گیرد. با این حال می‌توانید در مورد میلگرد همبندی و نکات اجرای آن در مقاله زیر بیشتر بخوانید:
# حتما بخوانید
مراحلی که تا اینجا بررسی شد در همه انواع فونداسیون (گسترده، منفرد، نواری و …) مشترک است. در عین حال، آرماتوربندی هر نوع فونداسیون نیز جزئیات متفاوتی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
نحوه آرماتوربندی فونداسیون منفرد
در ساختمان‌های کوچک، زیر هر ستون معمولا یک پی منفرد ساخته می‌شود. اگر نحوه آرماتور بندی فونداسیون منفرد را بدانید، به راحتی می‌توانید آرماتور بندی فونداسیون یک طبقه تا پنج طبقه را انجام دهید.
در پی منفرد برای هر ستون با توجه به میزان تحمل بار آن، یک فونداسیون جداگانه در نظر گرفته می‌شود. در نتیجه، طول آرماتور در شبکه میلگردهای بالایی و پایینی کمتر از دیگر فونداسیون‌ها است. همچنین انتهای میلگردها در مش پایینی، با رعایت پوشش بتن، با زاویه ۹۰ یا ۱۸۰ درجه خم می‌شوند.
نکته دیگر در آرماتوربندی شالوده منفرد، طبق آئین نامه بتن ایران (آبا) بخش ۳-۳-۱۵ به این صورت است:
نحوه آرماتور بندی فونداسیون نواری
منظور از فونداسیون نواری، فونداسیونی است که طول آن نسبت به پهنایش بزرگ‌تر است. پی یا شالوده نواری بار دیوار و یا چند ستون را که در یک ردیف قرار دارند به زمین منتقل می‌کند.
طبق آیین نامه بتن ایران – قسمت ۲-۲-۹-۲۰:
برای آموزش آرماتوربندی فونداسیون نواری، آرماتورهای طولی ستون‌ها و دیوارهایی که نیروهای ایجادشده در اثر زلزله را تحمل می‌کنند باید به گونه‌ای مهار شوند که بتوانند در فصل مشترکشان به تنش کششی تسلیم برسند.
نکته: اگر قالب‌بندی با آجر انجام شود، آرماتوربندی فونداسیون نواری پس از قالب‌بندی انجام می‌شود. اما در صورتی که از مصالح فلزی استفاده شود، آرماتوربندی پی نواری قبل از قالب‌بندی انجام می‌شود.
نحوه آرماتور بندی شناژ
شناژ را با نام کلاف نیز می‌شناسند. شناژ، رابط پی‌های منفرد به یکدیگر است. شناژ باعث تقسیم همسان نیروی حاصل از وزن ساختمان در تمام نقاط و انتقال آن به زمین می‌شود. در آرماتوربندی شناژ، به نکات زیر توجه داشته باشید:
- تعداد میلگردهای طولی شناژها باید حداقل ۴ عدد با سایز ۱۲ یا ۱۴ میلی‌متر باشد ( دو عدد در بالا و دو عدد در پایین)
- میلگردهای طولی باید توسط میلگردهای عرضی (معمولا خاموت) با سایز ۶، ۸ یا ۱۰ میلی‌متر طبق محاسبات و فاصله حداکثر ۲۵ سانتی‌متر از یکدیگر مهار شوند.
- ابعاد مقطع شناژِ رابط باید با ابعاد پی متناسب باشد و حداقل ۳۰ سانتی‌متر در نظر گرفته شود.
- شناژهای رابط به دو صورت هم سطح با قسمت فوقانی فونداسیون یا هم سطح با قسمت تحتانی فونداسیون، به فونداسیون‌های منفرد متصل می‌شود.
- میلگردهای طولی شناژ در پی‌های منفرد میانی باید به صورت ممتد اجرا شوند و در پی‌های کناری، آرماتورهای شناژ باید حداقل ۲۰ برابر سایزِ خود از محور ستون عبور کنند تا مهار آن‌ها تامین شود.
۵- بتن ریزی فونداسیون
بتن ریزی، آخرین مرحله از آرماتوربندی فونداسیون است. بتن‌ریزی باعث ایجاد پوشش بتنی (کاور بتن) روی میلگردها می‌شود تا آن‌ها را در برابر رطوبت و شرایط بیرونی محافظت کرده، همچنین باعث مقاومت و عمر مفید سازه شود.
برای انجام عملیات بتن ریزی باید اطراف آرماتورها قالب‌گیری انجام شود تا بتن و همینطور آب سیمان درون بتن، خارج نشود.
- اگر آرماتوربندی فونداسیون به درستی انجام شود، در مرحله بتن ریزی، بتن به راحتی بین آرماتورها قرار می گیرد و فضاهای خالی را می پوشاند.
- قالب بندی فونداسیون با قالب‌های مختلف چوبی، فلزی، آجری و … انجام می‌شود. رایج‌ترین و مقاوم‌ترین آن‌ها قالب‌های فلزی هستند.
- سیستم قالب بندی باید با فشار و وزن بتن همخوانی داشته باشد.
- حجم بتن ریزی از یک سازه به سازه دیگر متفاوت است.
- حتما از تعبیه اسپیسر زیر شبکه‌های تحتانی برای ایجاد فضای بتن ریزی اطمینان پیدا کنید. (اسپیسرها زمان آرماتوربندی شبکه تحتانی نصب می شوند)
نکات تکمیلی آرماتوربندی فونداسیون
سعی کردیم در مراحل قبلی، مهم‌ترین نکات مربوط به آرماتوربندی فونداسیون را بیان کنیم. دیگر نکاتی که برای اجرای آرماتوربندی فونداسیون باقی می‌ماند به شرح زیر است:
- در آرماتوربندی فونداسیون از آرماتورهای انتظار در ستون‌ها و دیوارهای برشی (در اسکلت بتنی) و در صفحه ستون (در اسکلت فلزی) استفاده می‌شود.
- آرماتوربندی فونداسیون، مانند آرماتوربندی سایر نقاط ساختمان، باید توسط مهندس ناظر تایید شود.
- فاصله آرماتورها و سطح قالب بندی باید از ضخامت مناسبی برخوردار باشد تا به خوبی از زنگ‌زدگی و خوردگی آرماتورها محافظت کند.
- در طراحی نقاط بحرانی فونداسیون یا قسمت‌هایی که فونداسیون به تقویت نیاز دارد از میلگرد تقویتی استفاده می‌کنند.
خرید انواع مصالح برای آرماتوربندی فونداسیون
مهم ترین مصالحی که در آرماتوربندی کاربرد دارد، میلگرد است که یا به صورت صاف و یا تغییر شکل یافته (آرماتور) استفاده می‌شود. اگر قیمت میلگرد و همینطور دستمزد آرماتوربندی فونداسیون را بدانیم، به دست آوردن قیمت آرماتوربندی نیز برایمان راحت است.
اما از آنجا که قیمت میلگرد دائما در حال تغییر است، می‌توانید قیمت روز انواع میلگرد را در سایت آهن ملل و لینک زیر مشاهده کنید:
سخن آخر
به طور کل، آرماتوربندی تمامی انواع فونداسیون‌ها از ۵ مرحله تشکیل شده است: ۱- تهیه نقشه آرماتوربندی، ۲- تهیه میلگرد و آرماتورها، ۳- آماده‌سازی سطح، ۴- اجرای آرماتوربندی و ۵- بتن ریزی.
سوالات متداول
آرماتوربندی فونداسیون چیست؟
منظور از آرماتوربندی فونداسیون، میلگردگذاری در کف ساختمان است. آرماتوربندی فونداسیون، اولین مرحله در ساخت سازه‌های بتنی با اسکلت فلزی است.
نقشه آرماتور بندی فونداسیون توسط چه کسی تهیه می شود؟
نقشه آرماتوربندی هر فونداسیون به نوع فونداسیون، تعداد طبقات، میزان بار وارده، نوع خاک محل پروژه و … بستگی دارد و توسط مهندس سازه تهیه می شود.
نحوه آرماتوربندی هر فونداسیون چگونه است؟
آرماتور بندی فونداسیون برای همه انواع فونداسیون‌های گسترده، منفرد، نواری، و … از مراحل مشترک زیر تشکیل شده است؛ در عین حال، آرماتوربندی هر نوع فونداسیون نیز جزئیات متفاوتی نسبت به فونداسیون دیگر دارد که در مقاله به آن ها پرداختیم.
۱- تهیه نقشه آرماتوربندی، ۲- تهیه میلگرد و آرماتورها، ۳- آماده‌سازی سطح، ۴- اجرای آرماتوربندی و ۵- بتن ریزی.
