آرماتوربندی سقف دال بتنی، پس از اجرای ستون‌ها انجام می‌شود. در این روش، ابتدا کل سقف قالب‌بندی شده و مانند تیرها شمع‌گذاری می‌شود. قالب بندی سقف دال بتنی با استفاده از قالب فلزی یا قالب چوبی اجرا می‌شود. سپس با توجه به نوع دال که یک طرفه یا دو طرفه و همچنین مجوف یا توپر است، آرماتوربندی سقف انجام شده و بتن ریزی می‌شود. نحوه اجرا و نوع بتن‌ریزی در هر کدام از این دال‌ها متفاوت و شامل نکات کلیدی است که در این مقاله به طور کامل و با جزئیات به آن‌ها می‌پردازیم.
نسخه صوتی مقاله آرماتوربندی سقف دال بتنی
معرفی سقف دال بتنی و انواع آن
سقف دال بتنی به دلیل صُلبیت بسیار بالا و عملکرد لرزه‌ای مناسبش محبوبیت بالایی در جهان دارد، اما در ایران به دلیل وزن بالاتر، سرعت اجرای کمتر و هزینه بیشتر نسبت به سایر سقف‌ها، کمتر استفاده می‌شود. در واقع سقف های دال بتنی بیشتر در سازه‌های تجاری اسکلت بتنی با بارگذاری زیاد یا دهانه‌های بلند استفاده می‌شوند، اما در ساختمان‌های مسکونی با دهانه‌های متعارف، اجرای سقف تیرچه بلوک به‌صرفه‌تر است.
نکته: علاوه بر اسکلت بتنی، اجرای سقف دال بتنی در اسکلت فلزی نیز با لحاظ تمهیداتی قابل اجرا است.
انواع دال بتنی از نظر مکانیزم انتقال بار به دو نوع یک طرفه و دو طرفه تقسیم می‌شوند. اگر نسبت طول به عرض دال کمتر از ۲ باشد، دال دوطرفه و اگر این نسبت بزرگ‌تر یا مساوی ۲ باشد دال یک طرفه خواهد بود.
- دال یکطرفه a>2b
- دال دوطرفه a<2b
همچنین به لحاظ نحوه اجرا و نوع بتن ریزی، دال‌ها به دو دسته توپر و مجوف تقسیم می‌شوند.
- دال توپر: دال تخت و تیر – دال معمولی
- دال مجوف (توخالی): کوبیاکس، یوبوت، سقف حبابی، گرین وافل و …
در مورد دال بتنی و انواع آن در مقاله زیر بیشتر بخوانید.
# حتما بخوانید
آرماتوربندی سقف دال بتنی
نحوه آرماتوربندی سقف دال بتنی، اصولا بر اساس توپر یا توخالی (مجوف) بودن دال‌ها تفکیک می‌شود. به همین دلیل با توجه به نوع دال بتنی، نکات اجرا و نوع بتن ریزی آن‌ها متفاوت بوده و در ادامه به این ترتیب آموزش داده می شود:
۱- اجرای سقف دال بتنی توپر
۲- اجرای سقف دال بتنی مجوف (کوبیاکس، یوبوت، وافل)
۳- اجرای سقف دال بتنی پیش تنیده
۱- اجرای سقف دال بتنی توپر (تخت و تیر-دال)
دال‌های توپر، دال‌هایی هستند که هیچ حفره‌ای در آن‌ها ایجاد نشده است. دال‌های توپر به دو صورت «تخت» و «تیر- دال» با یا بدون سرستون اجرا می‌شوند.
- در سیستم تخت هیچگونه تیری وجود نداشته و ستون‌ها از طریق دال تخت به یکدیگر متصل می‌شوند. صلبیت کمتر این دال‌ها موجب بروز محدودیت‌هایی در طرح و اجرای آن‌ها است.
- نوع تیر- دال یکی از صلب‌ترین سیستم‌های سقف است که علاوه بر اجرای دال بتنی، تیرهای اصلی نیز در چهار طرف اجرا شده و موجب کلاف شدن سازه و عملکرد صلب‌تر آن می‌گردد.
مراحل اجرای سقف دال بتنی توپر
قالب بندی دال های توپر، مشابه دال های مجوف است. یعنی پس از قالب‌بندی با توجه به یک یا دو طرفه بودن دال، آرماتوربندی سقف در یک یا دو شبکه بالا و پایین انجام می‌شود. در دال‌های نازک‌تر، آرماتوربندی تنها در یک ردیف در قسمت پایین دال و در دال‌های ضخیم‌تر در دو ردیف بالا و پایین انجام می‌شود. (شبکه مش به صورت بالا و پایین اجرا می‌شود)
همچنین آرماتورهای خمشی دال‌های یک طرفه تنها در جهت طولی و در دال‌های دو طرفه در هر دو ردیف طولی و عرضی اجرا می‌گردد.
نکته: در دال‌های یک طرفه نیز حداقل آرماتور در جهت عرضی جهت کنترل تنش‌های حرارتی و جلوگیری از ترک در دال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پس از اتمام آرماتوربندی نوبت به کنترل نوع، فاصله و سایز میلگردها، خم‌های انتهایی، طول مهاری و اطمینان از صحت قالب بندی است. پس از این مرحله، بتن ریزی سقف، ویبره و تسطیح بتن سقف انجام می‌شود.
نکات اجرایی سقف دال بتنی توپر
یکی از مهم‌ترین نکات در اجرا این نوع سقف، رعایت الزامات قالب بندی، آرماتوربندی و بتن‌ریزی است.
نکته دیگر توجه به عمل‌آوری بتن است. این مسئله به دلیل گستردگی سطح دال و احتمال وقوع ترک‌های کششی و همچنین زمان بازکردن قالب‌ها و برداشتن پایه‌های اطمینان اهمیت دارد؛ زیرا هر گونه سهل‌انگاری و بی‌دقتی در این امر، موجب افزایش ترک و خیز سقف خواهد شد.
قبل از بتن‌ریزی دال، نسبت به نصب صفحات فلزی در لبه‌های کار جهت اتصال نما اقدام کنید.
در همه دال‌ها در نقاطی مانند محل قرارگیری تاور کرین، راه‌پله یا رمپ‌ها باید میلگرد انتظار پیش بینی کرد. در صورت عدم نصب میلگردهای انتظار، ادامه کار با مشکل مواجه خواهد شد.
۲- اجرای سقف دال بتنی مجوف (کوبیاکس – یوبوت – وافل)
ایده سقف های مجوف در دال های بتنی به منظور حذف بتن در قسمت هسته مرکزی یا نواحی کششی دال‌ها جهت کاهش بار مرده و حصول دهانه‌های بلندتر شکل گرفت. معروف‌ترین دال‌های مجوف عبارتند از:
- کوبیاکس
- یوبوت
- گرین وافل
- سقف حبابی (بابل دک)
سیستم تمامی انواع دال های مجوف تقریبا مشابه هم است، ولی از نظر طراحی، شیوه اجرا و قالب‌های به کار رفته، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. از مزایای اجرای سقف دال مجوف نیز کاهش بار مرده ساختمان و بالطبع بهینه‌سازی المان‌های سازه‌ای و فونداسیون، امکان حصول دهانه‌های بلند بدون ستون، تامین پارکینگ بیشتر، انعطاف‌پذیری در معماری، کنترل خیز و سرعت اجرای این نوع سقف‌ها است.
نکته: این سیستم‌ها تنها در دهانه‌های بلند و یا موارد اضطرار در معماری جهت حذف ستون‌های میانی کاربرد دارند و در پروژه‌های کوچک توجیه اقتصادی ندارند.
در ادامه، اجرای دال مجوف در سه نوع پرکاربرد کوبیاکس، یوبوت و وافل را بررسی می‌کنیم:
۲-۱- اجرای سقف دال بتنی کوبیاکس (مجوف – با عملکرد دوطرفه)
سقف کوبیاکس یکی از انواع سقف های مجوف I شکل است که در دسته دال بتنی دو طرفه قرار می‌گیرد. ماژول‌ها و اجزای اصلی این سقف شامل قفسه های نگهدارنده (Cage)، گوی‌های پلاستیکی (از جنس پلی‌اتیلن یا پلی‌پروپیلن)، خرپای فلزی با میلگردهای A3، بتن و شبکه مش فوقانی و تحتانی است.
قفسه‌های نگه دارنده در دو نوع تخت با ارتفاع ۱۰، ۱۴، ۱۸، ۲۰ و ۲۲ سانتی‌متر برای دال‌های تا ضخامت نهایی ۳۵-۳۰ سانتی‌متر و نوع کروی با ارتفاع گوی ۱۸، ۲۲.۵، ۳۱.۵، ۳۶، ۴۰.۵ و ۴۵ سانتی‌متر برای دال‌های با ضخامت نهایی ۶۰-۳۵ سانتی‌متر به کار می‌روند (ابعاد مذکور در قالب‌های تولیدی برندهای مختلف، متغیر است).
کیج ماژول‌های کوبیاکس به صورت شاخه‌ای در طول‌های ۲.۵ متری تولید شده و فاصله بین گوی‌ها حدودا ۵ سانتی‌متر است.
مراحل اجرای سقف دال بتنی کوبیاکس
برای اجرای سقف های کوبیاکس باید پس از اجرای ستون‌ها ابتدا کل سقف مشابه دال بتنی معمولی با استفاده از قالب چوبی یا فلزی قالب‌بندی شود. سپس شبکه مش تحتانی اجرا می‌شود.
پس از تکمیل آرماتوربندی و نصب اسپیسرها، گوی‌ها مطابق با نقشه‌های اجرایی روی سقف پهن شده و با استفاده از سیم آرماتوربندی به شبکه مش تحتانی متصل می‌شوند. تنها استثنا در مراحل اجرای سقف کوبیاکس این است که گوی‌ها نباید در محدوده اطراف ستون‌ها و دیوارهای برشی نصب شوند.
پس از تکمیل نصب گوی‌ها، شبکه مش فوقانی اجرا شده و در نهایت سقف آماده بتن‌ریزی می‌شود.
نکته: قطر و فواصل آرماتورهای تحتانی و فوقانی بر اساس نیازهای طراحی تعیین می‌شود. معمولاً مش فوقانی سایز کمتر یا فواصل آرماتورگذاری بیشتری دارد.
در نهایت پس از کنترل مجدد قالب‌بندی، شبکه آرماتور، نحوه قرارگیری گوی‌ها و اطمینان از صحت عملیات اجرایی، سقف با استفاده از روش‌های مرسوم بتن ریزی و ویبره می‌گردد.
نکات تکمیلی و جزئیات حرفه‌ای‌تر برای اجرای سقف دال بتنی کوبیاکس را می توانید در مقاله زیر بخوانید.
# حتما بخوانید
۲-۲- اجرای سقف دال بتنی یوبوت (مجوف – با عملکرد دوطرفه)
سقف یوبوت، یکی دیگر از دال های مجوف I شکل با عملکرد دو طرفه است که از تیرچه‌های عمود بر هم تشکیل شده است. این سقف از نظر اجرایی بسیار شبیه به سیستم کوبیاکس است. تفاوت اصلی آن‌ها در پُرکننده‌های میانی دال است، به این صورت که در کوبیاکس از گوی‌های کروی و در یوبوت از قالب‌های مکعبی از جنس پروپیلن استفاده می‌شود.
مراحل اجرای سقف دال بتنی یوبوت
در اجرای سقف دال بتنی یوبوت، ابتدا قالب بندی سقف مانند دال تخت معمولی انجام می‌شود، سپس شبکه مش زیرین اجرا می‌گردد.
در مرحله بعد، قالب‌های مکعبی مطابق با نقشه سازه در فواصل مشخص کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. بعد از آن تسمه‌های هر قالب از ۴ طرف به سایر قالب‌ها متصل می‌شود تا فاصله آن‌ها تثبیت گردد. توجه داشته باشید قالب‌های یوبوت، نقش سازه‌ای ندارند و فقط برای حذف بتن و ایجاد حفره در قسمت میانی دال استفاده می‌شوند.
پس از نصب قالب‌ها و قبل از اجرای شبکه مش فوقانی، آرماتورهای برشی و خمشی تقویتی و یا تیرچه‌های خرپایی بین بلوک‌ها قرار می‌گیرد. این کار الزامی نیست و در صورت نیاز انجام می‌شود.
سپس شبکه مش فوقانی اجرا شده و عملیات بتن ریزی و ویبره سقف انجام می‌گیرد.
مهم‌ترین تفاوت در اجرای سقف یوبوت، بتن ریزی دو مرحله‌ای آن است. این کار برای جلوگیری از شناور شدن قالب‌های ته بسته روی بتن و همچنین جلوگیری از نفوذ بتن در قالب‌های ته باز انجام می‌شود. مخصوصاً در استفاده از یوبوت‌های معمولی توصیه می‌شود برای جلوگیری از بلند شدن آن‌ها هنگام بتن ریزی، شبکه مش توسط سیم آرماتوربندی در فواصل ۱ متری به پروفیل زیر قالب دال بسته شود.
نکته: خرد شدن یا سوراخ شدن قاب‌ها موجب نفوذ بتن و افزایش بار مرده سقف می‌گردد. در صورت زیاد بودن قالب‌های آسیب دیده باید قبل از بتن ریزی نسبت به ترمیم و پوشش آن‌ها اقدام شود.
پس از بتن ریزی مرحله اول، ویبره کامل و گیرش اولیه بتن انجام می‌شود. بتن ریزی لایه دوم باید بلافاصله پس از گیرش اولیه بتن تحتانی آغاز شود تا از ایجاد درز سرد بین دو لایه و تمرکز شدید تنش‌ها اجتناب گردد.
در ادامه و پس از بتن ریزی کامل، ماله کشی و پرداخت سطح دال تا تراز مورد نظر و مدفون شدن بلوک‌ها انجام می‌شود. اجرای این نوع سقف دال بتنی در این مرحله تمام می شود، اما می توانید در مقاله زیر با این نوع سقف و نکات تکمیلی اجرای آن بیشتر آشنا شوید.
# حتما بخوانید
۲-۳- اجرای سقف دال بتنی وافل (مجوف – با عملکرد دوطرفه)
به طور کلی سقف های وافل به دو روش تخت و مدولار اجرا می‌شوند. این دو روش در اکثر مراحل یکسان هستند، با این تفاوت که در روش مدولار عموما نیازی به تسطیح سقف نیست، اما در روش تخت معمولا از قالب‌های فلزی برای ایجاد سطحی یکدست استفاده می‌شود.
اصلی‌ترین تجهیزات برای اجرای این سقف شامل موارد زیر می‌شود:
- قالب‌های وافل
- لوله داربستی و جک
- پروفیل لوله و قوطی یا چهارتراش
- قالب‌های فلزی یا چوبی و یا ورق برای اجرای مناطق توپر سقف
همچنین سقف های وافل با توجه به یک طرفه و دو طرفه بودن جزئیات اجرای متفاوتی دارند که می‌توانید در مورد آن در مقاله مربوطه بیشتر بخوانید.
# حتما بخوانید
مراحل اجرای سقف دال بتنی وافل
ابتدا باید زیرسازی سقف وافل انجام شود. این کار با شمع‌بندی یا استفاده از لوله‌های داربستی انجام می‌شود. در مرحله بعد، قوطی‌کشی یا شاسی‌کشی اصلی و پس از آن قوطی‌کشی فرعی اجرا می‌شود.
پس از قوطی کشی و اطمینان از اتصال مناسب قوطی‌ها به شمع‌ها نوبت چیدمان قالب‌های وافل است.
سپس آرماتوربندی سقف وافل با توجه به نقشه سازه اجرا می‌شود.
پس از تکمیل آرماتوربندی و مش گذاری، بتن ریزی انجام می‌شود. بتن ریزی این نوع سقف آسان است و بتن به راحتی فضای بین تیرچه‌ها و سطح روی قالب‌ها را می پوشاند.
پس از سخت شدن بتن سقف، مرحله آخر بازکردن قالب‌های وافل فرا می‌رسد. این قالب‌ها را می‌توان پس از پاکسازی، در محل دیگری استفاده کرد.
۳- اجرای سقف دال بتنی پس تنیده
یکی دیگر از انواع دال های بتنی، سیستم دال بتنی پس تنیده است. اجرای سقف دال بتنی پس تنیده جهت کاهش ضخامت سقف و ایجاد دهانه‌های بلند صورت می‌گیرد. نکته مهم در انتخاب این سقف، بالابودن هزینه تمام شده آن است. زیرا به نیروی اجرایی ماهر و استفاده از تجهیزات خاص نیاز دارد. به همین دلیل این سقف فقط در دهانه‌های بلند یا تحت بارگذاری ویژه، توجیه اقتصادی دارد.
در این سیستم، تلاش می‌شود با اعمال نیروی فشاری مضاعف به بتن، بخشی از تنش‌های کششی خنثی شده و توانایی باربری مقطع افزایش یابد.
عناصر اصلی این سیستم را می‌توان اینگونه بیان کرد:
- کابل‌ها
- غلاف‌های گالوانیزه
- قطعات شیپوری
- صفحات مهاری
- گوه‌ها
در این بین، کابل‌ها مهم‌ترین عضو دال های پس تنیده هستند. این کابل‌ها در انواع تک تا ۵۰ رشته به صورت روکش دار و بدون روکش تولید می‌شوند که نوع ۷ رشته آن متداول‌تر است.
به دلیل پیچیده بودن و نیاز به تخصص بالا، آموزش نحوه اجرای سقف دال بتنی پیش تنیده از حوصله این مقاله خارج بوده و در آینده برای آموزش آن، مقاله‌ای جداگانه در نظر خواهیم گرفت.
سخن آخر
آرماتور بندی سقف دال بتنی معمولا در ساختمان های تجاری با بارگذاری زیاد یا دهانه‌های بلند استفاده می‌شود و برای سازه‌های کوچک توجیه اقتصادی ندارد. روش اجرای سقف دال بتنی با توجه به توپر و مجوف (توخالی) بودن و همچنین یکطرفه یا دوطرفه بودن دال، شامل جزئیات متفاوتی است که در این مقاله به طور کامل به آن‌ها پرداخته شد.
پی‌نوشت: برخی از نکات اجرایی و حرفه‌ای این مقاله برگرفته از منبع زیر است.
منبع: «فوت و فن‌های ساختمان‌سازی» – انتشارات نوآور – تالیف دکتر عبدالله چراغی
