قبلا به همه میلگردهای عرضی در تیر، ستون و سایر اِلِمان ها، «خاموت» گفته می شد؛ اما در ویرایش های جدید استانداردهای ملی، از اصطلاح جدید «تَنگ» نیز استفاده می شود. خاموت و تنگ، هر دو آرماتورهای عرضی هستند که برای مهار آرماتورهای طولی استفاده می شوند. علاوه بر خاموت و تنگ، دو اصطلاح «دورگیر» و «دورپیچ» نیز به همین منظور استفاده می شوند. استفاده از تمامی این اصطلاحات به عنوان مهار جانبی آرماتورهای طولی، باعث سردرگمی در تشخیص آن ها خواهد شد. به همین دلیل در این مقاله می خواهیم تفاوت خاموت و تنگ و دورگیر و دورپیچ را بررسی کنیم تا از این به بعد در تفکیک این اصطلاحات مشکلی نداشته باشیم.
نسخه صوتی تفاوت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ
پیش نیاز؛ شناخت میلگرد طولی و عرضی
برای این که تفاوت محصولات تنگ، خاموت، دورگیر و دورپیچ و همینطور شباهت آن ها را بهتر بشناسیم، ابتدا باید دلیل مقایسه این ۴ محصول را بدانیم. دلیل اصلی مقایسه این محصولات، محل استفاده از آن هاست که باعث می شود به همه آن ها آرماتورهای عرضی بگویند. در مقابلِ آرماتور عرضی نیز از اصطلاح آرماتور طولی استفاده می شود که به صورت زیر تعریف می شوند:
- آرماتور یا میلگرد طولی: یعنی میلگردهایی که در راستای طول عضو قرار می گیرند. مثلا در ستون به صورت عمودی استفاده می شوند و در تیر به صورت افقی. وظیفه آرماتورهای طولی، تحمل خمش و لنگر است.
- آرماتور یا میلگرد عرضی: آرماتورهای عرضی عمود بر میلگردهای طولی قرار می گیرند و وظیفه آن ها تحمل برش و پیچش است. میلگردهای عرضی تنوع بسیاری دارند که از جمله آن ها می توان به میلگرد سنجاقی، دورپیچ، تنگ، خاموت و دورگیر اشاره کرد.
پس تا اینجا متوجه شدیم خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ از جمله میلگردهای عرضی هستند. به همین دلیل است که بسیاری مواقع، اصطلاح تنگ و خاموت به جای یکدیگر استفاده می شود و یا دورگیر و دورپیچ با خاموت و تنگ مقایسه می شوند؛ اما این محصولات با هم تفاوت های بسیاری دارند که در ادامه، بررسی تفاوت آن ها را با تعریف این محصولات شروع می کنیم.
تعریف خاموت چیست؟ از دورپیچ، دورگیر و تنگ چه می دانید؟
برای مقایسه هر محصول با محصول دیگر، ابتدا باید تعریف دقیقی از آن ها داشته باشیم تا بتوانیم هر کدام را تشخیص دهیم و سپس به بررسی تفاوتشان بپردازیم. تعریف خاموت، تنگ و همینطور دورپیچ و دورگیر را طبق آئین نامه بتن ایران (آبا) و مقرارت ملی ساختمان مبحت نهم با هم ببینیم:
خاموت (stirrup) چیست؟
«خاموت، آرماتور یا میلگرد عرضی است که برای مقاومت در برابر نیروهای برشی و پیچشی در اعضای مختلف سازه به کار می رود. از خاموت ها معمولا در تیرها و دال ها استفاده می شود و در جهت عمود یا با زاویه نسبت به آرماتور طولی نصب می شود.»
شکل خاموت با توجه به سطح مقطع تیر می تواند به صورت دایره، مربع، چندضعلی و یا رکابی (به شکل U یا L) باشد. انواع خاموت را به طور کامل و جامع در مقاله معرفی انواع خاموت بخوانید.
تنگ (tie) چیست؟
اصطلاح تنگ معمولا برای آرماتورهای عرضی که در اعضای فشاری استفاده می شوند و یا در آرماتور عرضی برشی به کار می رود. در واقع «تنگ، حلقه ای از میلگرد یا سیم آجدار به اشکال دایره یا چندوجهی است که آرماتورهای طولی را در بر می گیرد. این تعریف شامل یک میلگرد یا سیم نیز می شود که به طور پیوسته به شکل دایره، مستطیل یا چند ضلعی به دور آرماتورهای طولی می پیچد.»
دورپیچ (spiral) چیست؟
«آرماتور دورپیچ (reinforcement spiral)، آرماتوری است که به طور پیوسته به شکل یک مارپیچ استوانه ای به دور آرماتورهای طولی پیچیده شده باشد.»
دورگیر (Hoop) چیست؟
«آرماتور دورگیر (Hoop reinforcement) یک نوع تنگ است که به آن تنگ بسته یا تنگ دورپیچ شده نیز می گویند. این نوع آرماتور از یک یا چند آرماتور(۱) ساخته شده و هر کدام در دو انتها قلاب های لرزه ای دارند. آرماتور دورگیر نباید از میلگردهای آجدار سَردار(۲) ساخته شود.»
(۱) به طور مثال، دورگیرها در تیرها را می توان با دو قطعه میلگرد ساخت و به صورت بسته درآورد: یک میلگرد به شکل U که در دو انتها دارای قلاب لرزه ای باشد و میلگرد دیگر به شکل سنجاقی که با میلگرد اول یک دورگیر تشکیل دهد.
(۲) میلگرد سردار که به آن میلگرد کلاهک دار نیز می گویند، میلگرد آجداری است که در هر ۲ سر یا تنها در یک سر آن، قطعاتی شبیه به کلاهک وجود دارد. در مقاله زیر، این میلگرد معرفی شده است.
# حتما بخوانید
شاید اکنون و با دانستن تعاریف تنگ، خاموت، دورگیر و دورپیچ تا حدودی با تفاوت آن ها آشنا شده باشید، اما برای راحتی کار، این تفاوت ها و همینطور شباهت آن ها را با جزئیات کامل دسته بندی می کنیم.
شباهت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ
اصلی ترین وجه اشتراک یا شباهت خاموت، تنگ، دورپیچ و دورگیرها در نوع استفاده از آن هاست. به این معنی که همه این محصولات، آرماتور عرضی هستند که آرماتورهای طولی را در بر می گیرند.
در واقع، آرماتورهای طولی با استفاده از خاموت، تنگ ها، دورگیرها و یا دورپیچ ها به صورت جانبی مهار می شوند.
همچنین در مواردی که آرماتورهای طولی انحراف داشته باشند، لازم است در محل خم با به کار گیری تنگ، دورگیر، دورپیچ و خاموت، تکیه گاه افقی فراهم شود.
تفاوت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ
نحوه استفاده از این ۴ محصول و همینطور شکل ظاهری آن ها اصلی ترین تفاوت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ است که در ادامه به صورت کامل و تفکیک شده به آن ها اشاره می کنیم.
۱- تفاوت خاموت و تنگ
تفاوت تنگ و خاموت را بر اساس شکل ظاهری و کاربرد آن دو، می توان به صورت زیر بیان کرد:
۱-۱- تفاوت خاموت و تنگ در کاربرد و محل استفاده
در اعضا و المان های فشاری مانند ستون ها باید از اصطلاح تنگ استفاده شود. تنگ ها در این حالت، علاوه بر نقش خاموت، باعث جلوگری از کمانش میلگرد طولی ستون نیز می شوند. همچنین، محصورکنندگی را خیلی بهتر انجام داده و شکل پذیری المان ها بهتر می شود.
نکته: در مواردی که میلگردهای طولی دارای آرایش دایروی هستند، می توان از تنگ های دایروی استفاده کرد که در آن ها توجه به همپوشانی تنگ ها اهمیت دارد و نباید روی یکدیگر واقع شوند، بلکه باید در وجوه مقابل مقطع باشند.
در مقابل، به آرماتورهای عرضی که در تیرها و دال ها و به منظور جلوگیری از بیرون‌زدگی آرماتورهای طولی و همچنین تحمل برش و پیچش استفاده می شود، خاموت می گویند.
۲-۱- تفاوت خاموت و تنگ در شکل ظاهری
شکل ظاهری این دو محصول، یکی دیگر از مواردی است که باعث فرق تنگ و خاموت می شود.
به طور کلی، خاموت می تواند به صورت باز یا بسته باشد، ولی تنگ همیشه به صورت بسته است.
طبق آئین نامه بتن ایران، «تنگ، حلقه ای از میلگرد یا سیم به شکل دایره، مستطیل و یا چند وجهی است که آرماتورهای طولی را در بر می گیرد.» تنگ ها بر خلاف خاموت، معمولا بدون کنج های متمایل به سمت داخل می باشند. این شکل ظاهری تنگ ها در ساختمان باعث افزایش مقاومت و شکل پذیری اعضا می شود.
اما خاموت ها چه باز و چه بسته، با هر شکل ظاهری (دایره، مربع، چند ضلعی یا به شکل L یا U) همگی دارای گوشه ای متمایل به سمت داخل هستند.
همچنین خاموت ها به صورت تکی کنار یکدیگر اجرا می شوند، اما تنگ به هر دو صورت تکی و دایروی پیوسته قابل اجرا است.
۲- تفاوت دورگیر با خاموت و تنگ
دورگیرها بیشتر از هرچیزی به تنگ ها شبیه هستند. در واقع، دورگیرها متشکل از تنگ های بسته یا پیچیده شده به صورت پیوسته هستند. دورگیرها را می توان از چند جزء ساخت که هر یک دارای قلاب لرزه ای در دو انتها است.
دورگیرها به خاموت های بسته نیز شباهت زیادی دارند. هر دو محصول دورگیر و خاموت به عنوان آرماتورهای عرضی برشی، پیچشی و تکیه گاه جانبی آرماتور فشاری استفاده می شوند. همچنین، این دو محصول از نظر ظاهری نیز شباهت دارند. به طور مثال، خاموت ها و دورگیرها هر دو دارای قلاب لرزه ای هستند.
آنچه باعث تفاوت تنگ و دورگیر و همچنین تفاوت دورگیر و خاموت بسته می شود، جزئیات اجرایی و ساخت آن هاست که به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:
- قلاب های لرزه ای در دورگیرهای دایروی می توانند دارای خم حداقل ۹۰ درجه باشند، اما در خاموت و تنگ اینگونه نیست. (قلاب لرزه ای قلابی است که دارای خم حداقل ۱۳۵ درجه باشد.)
- در طراحی سازه های مقاوم در برابر زلزله، آرماتورهای عرضی دو انتهای تیر باید از نوع دورگیر باشند.
- آرماتورگذاری عرضی در هر دو انتهای ستون ها باید به صورت دورپیچ یا دورگیر لرزه ای باشد.
- در ستون هایی که در آن ها از دورگیرهای دایره ای استفاده شده است، تعداد آرماتورهای طولی مقطع باید حداقل ۶ عدد باشد.
۳- تفاوت دورپیچ با خاموت و تنگ
تفاوت دورپیچ و خاموت: تشخیص دورپیچ و خاموت ساده است و به راحتی می توان آن ها را از هم تفکیک کرد، زیرا خاموت ها اشکال متفاوتی داشته و همگی کنج های متمایل به سمت داخل دارند. همچنین به صورت قعطات مجزا اجرا می شوند. اما دورپیچ ها دایره های پوسته ای هستند که از بالا تا پایین، آرماتورهای طولی را در بر می گیرند.
تفاوت دورپیچ و تنگ: تنگ و دورپیچ، شباهت های زیادی دارند. در واقع می توان تنگ دایروی پیوسته را دورپیچ نامید. اما تفاوت آن ها در چیست؟ در ادامه، مهم ترین نکات مربوط به تفاوت های تنگ و دورپیچ را بررسی می کنیم که برگفته از آئین نامه بتن ایران است:
- دورپیچ ها باید متشکل از میلگرد یا سیم پیوسته با فاصله های مساوی باشند. فاصله آزاد دورپیچ ها از یکدیگر باید حداکثر ۷۵ میلی متر باشد. (این الزام در تنگ ها متفاوت است و قطر میلگرد طولی و عرضی تاثیر مستقیم روی آن دارد.)
- همچنین قطر سیم یا میلگرد دورپیچ برای اجرا به صورت بتن درجا باید حداقل ۱۰ میلی متر باشد.
از دیگر تفاوت های دورپیچ و تنگ در ساختمان، باید به روش اجرای آن ها اشاره کنیم؛ به طور مثال:
- مهار دورپیچ ها در هر انتها با پیچاندن یک و نیم دور اضافی دورپیچ تامین می شود.
- اما تنگ هایی که برای مقابله با پیچش به کار می روند، در دو انتهای خود دارای قلاب هستند که پیرامون میلگرد طولی خم می شوند. همچنین انتهای خم باید در بتن هسته مهار شود.
سخن آخر
خاموت، تنگ، دورپیچ و دورگیر، همگی آرماتورهای عرضی هستند که برای مهار آرماتورهای طولی استفاده می شوند، اما تنوع در شکل ظاهری و روش استفاده از آن ها باعث تفاوت بین هر کدام از این محصولات می شود. به طور کلی، تنگ با سه محصول خاموت، دورگیر و دورپیچ شباهت زیادی داشته و در عین حال، کاربرد متفاوتی دارد که در مقاله به طور تفکیک شده و با جزئیات به آن ها اشاره کردیم.
سوالات متداول
چرا خاموت با تنگ، دورگیر و دورپیچ اشتباه گرفته می شود؟
همه محصولات خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ به عنوان مهارجانبی آرماتورهای طولی استفاده می شوند و همین کاربرد مشابه، باعث سردرگمی در تشخیص آن ها می شود.
تفاوت خاموت و تنگ چیست؟
خاموت و تنگ از دو جنبه با هم تفاوت دارند؛ شکل ظاهری و کاربرد که در مقاله به طور مفصل بررسی شد.
اما به طور خلاصه در اعضا و المان های فشاری مانند ستون ها باید از اصطلاح تنگ استفاده شود و به آرماتورهای عرضی استفاده شده در تیرها و دال ها جهت تحمل برش و پیچش خاموت می گویند. از نظر شکل ظاهری نیز خاموت می تواند به صورت باز یا بسته باشد ولی تنگ همیشه به صورت بسته است.
