نحوه خاموت گذاری در پی و فونداسیون + مثال برای هر قسمت

استفاده از آرماتورهای عرضی مانند خاموت ها برای مهار جانبی آرماتورهای طولی و تحمل برش و پیچش الزامی است. به همین منظور، ضوابط دقیق و مهمی برای خاموت گذاری در سازه ها وجود دارد. ضوابط خاموت گذاری توسط استانداردها و آئین نامه های ملی و بین المللی مشخص می شود و مهندسین پروژه ملزم به اجرای آن ها هستند. اگر می خواهید با این ضوابط آشنا شوید، مقاله زیر را که برگرفته از آخرین تغییرات و قوانین آئین نامه های مربوطه است از دست ندهید. در این مقاله از دانشنامه آهن ملل، نحوه خاموت گذاری در پی و فونداسیون و  همچنین انواع خاموت گذاری ستون و تیر بتنی با شکل پذیری متوسط و شکل پذیری ویژه را همراه با مثال واقعی آموزش می دهیم.

نکات قبل از بررسی ضوابط خاموت گذاری تیرها و ستون

لازمه یادگیری نحوه خاموت گذاری در تیرها و ستون ها، داشتن دانش اولیه ای است که در تمام مراحل آموزش، به آن ها نیاز پیدا می کنید. از جمله این اطلاعات و دانش مربوطه، نحوه شناخت ناحیه بحرانی و ناحیه عادی تیر یا ستون، شناخت اِلمان مرزی یا ستون لبه و اصطلاحات و تعاریفی است که در ادامه، آن ها را معرفی می کنیم.

نکته بسیار مهم!

لازم است اشاره کنیم قبلا در استانداردهای ملی و قوانین مصوب، به همه میلگردهای عرضی که در تیر، ستون و … استفاده می شود، خاموت می گفتند؛ اما در ویرایش های جدیدِ این استانداردها، علاوه بر خاموت، از اصطلاحات «تنگ»، «دورگیر» و «دورپیچ»  نیز استفاده می شود.

از آنجا که خاموت، دورگیر، دورپیچ و تنگ، همگی شباهت بسیار زیادی به یکدیگر دارند، برای یادگیری ضوابط خاموت گذاری تیر و ستون نیاز است ضوابط اجرای تنگ، دورگیر و دورپیچ را نیز بدانید که در این مقاله به همه آن ها اشاره کرده ایم.

اگر با اصطلاحات تنگ، دورگیر و یا دورپیچ آشنا نیستید، توصیه می کنیم مقاله زیر را بخوانید:

۱- ناحیه بحرانی تیرها و تفاوت خاموت گذاری در آن

ناحیه بحرانی در دو طرف تیر قرار دارد و قسمت مرکزیِ تیر، ناحیه عادی است. اصلی ترین ضوابط خاموت گذاری مربوط به قسمت های بحرانی تیر است. در این ناحیه باید فاصله خاموت ها به هم، نزدیک تر از قسمت های دیگر تیر باشد.

برای تشخیص ناحیه بحرانی تیر باید ببینیم شکل پذیری که طراح سازه در نظر گرفته از چه نوع است: شکل پذیری متوسط یا شکل پذیری ویژه؛ زیرا در هر نوع شکل پذیری، ناحیه بحرانی با فرمول متفاوتی محاسبه می شود.

برای روشن تر شدن مسئله، ابتدا به صورت کلی مثالی ساده بیان می کنیم، اما در ادامه‌ی مقاله به طور اختصاصی، جزء به جزء خاموت گذاری ویژه و متوسط را آموزش می دهیم.

مثال کلی برای خاموت گذاری در شکل پذیری متوسط:

در شکل پذیری متوسط، ناحیه بحرانی برای خاموت گذاری در تیرها به این صورت به دست می آید: طول بحرانی =  دو برابر ارتفاع مقطع.

_{به طور مثال: اگر ارتفاع تیر ۶۰ سانتی متر باشد (تیر ۵۰*۶۰) در نتیجه طول ناحیه بحرانی ۱۲۰ سانتی متر یا ۱ متر و ۲۰ سانتی متر خواهد بود. در این ناحیه که از تکیه گاه شروع شده و تا ۱.۲ متر ادامه دارد، فواصل خاموت گذاری باید نزدیک تر از قسمت های دیگر باشد.}

---

۲- شناخت المان مرزی و تفاوت خاموت گذاری در آن

در گذشته، متخصص آرماتوربند، تفاوتی برای خاموت گذاری المان مرزی (ستون لبه) یا ستون وسط فونداسیون قائل نبود و اندازه خاموت شناژ و فاصله آن ها را برای هر دو نوع ستون یکسان در نظر می گرفت؛ اما در ویرایش جدید، قوانین و آئین نامه ها الزامات خاصی برای خاموت گذاری ستون لبه در نظر گرفته اند که در ادامه توضیح می دهیم.

نحوه خاموت گذاری در پی (فونداسیون): برای خاموت گذاری ستون در فونداسیون (مشخص کردن فاصله خاموتها در فونداسیون و سایز خاموت فونداسیون) باید ستون ها را به صورت زیر دسته بندی کرد:

1. ستون هایی که وسط فونداسیون هستند (غیر لبه ای هستند)
2. ستون هایی که لبه ای هستند (دور تا دور شالوده هستند و به عنوان المان مرزی شناخته می شوند)

اگر فاصله برِ ستون تا برِ فونداسیون را d در نظر بگیریم، در صورتی که d کمتر از نصف ضخامت فونداسیون (h) باشد، ستون لبه محسوب می شود. به شکل زیر توجه کنید:

بعد از تشخیص نوع ستون، نحوه خاموت گذاری آن نیز متفاوت و به صورت زیر خواهد بود:

مثال کلی برای نحوه خاموت گذاری فونداسیون

۱- برای ستون های وسطی، قرار دادن خاموت در فونداسیون باید ۳۰ سانتی متر ادامه داشته باشد؛ یعنی خاموت گذاری ستون تا ۳۰ سانتی متر داخل فونداسیون ادامه پیدا می کند.

نوع و نحوه خاموت گذاری برای ۳۰ سانتی متری که در فونداسیون ادامه می دهید، باید مانند فاصله و نوع خاموت ها در ناحیه بحرانی تیر باشد. به طور مثال، اگر در ناحیه بحرانی از خاموت و سنجاقی استفاده می شود، باید در کنار خاموت، در چشمه اتصال هم از سنجاقی استفاده شود.

این قانون که هر نوع آرماتور عرضی که در ناحیه بحرانی داریم، باید در چشمه اتصال فونداسیون یا ریشه ستون هم وجود داشته باشد، قبلا الزامی نبود؛ اما در ویرایش های جدید آئین نامه های ملی، این مسئله به عنوان ضوابط خاموت گذاری در فونداسیون، ضروری است.

۲- ضوابط خاموت گذاری ستون های لبه، اهمیت بیشتری دارد و باید برای آن ها حساسیت ویژه ای به خرج داد.

در این نوع ستون ها خاموت گذاری باید بیشتر از ۳۰ سانتی متر انجام شود و به طول مهاری بستگی دارد. مقدار آن با استفاده از فرمول L_d یا L_dh معرفی شده در آئین نامه محاسبه می شود.

همچنین باید دقیقا همان خاموتی که در ناحیه بحرانی ستون استفاده می شود، برای خاموت گذاری لبه ها نیز استفاده شود.

---

۳- علائم و تعاریف مربوط به محاسبات خاموت گذاری

در جدول زیر، علائمی که در آموزش خاموت گذاری به آن ها بر می خورید و همچنین تعریف آن ها آورده شده است.

علامت	تعریف
d	فاصله دورترین تار فشاری بتن از مرکز ثقل آرماتور کششی طولی. (میلی‌متر)
h	ضخامت، ارتفاع یا عمق کلی یک عضو. (میلی‌متر)
𝒍𝒐	طولی از عضو، اندازه‌گیری شده از وجه اتصال که در آن باید فولادگذاری عرضی ویژه فراهم شود. (میلی‌متر)
𝒔𝒐	فاصله مرکز به مرکز میلگردهای عرضی در طول  𝑙. (میلی‌متر)

---

انواع خاموت گذاری ستون بتنی و تیر بتنی

نحوه صحیح خاموت گذاری در تیر و ستون در وهله اول با توجه به شکل پذیری که طراح سازه در نظر گرفته است مشخص می شود. بعد از این که شکل پذیری متوسط یا شکل پذیری زیاد مشخص شد، الزامات خاموت گذاری ناحیه ویژه و غیر ویژه برای ستون ها و تیرها در هر مدل شکل پذیری تعیین می گردد.

---

الزامات خاموت گذاری ستون و تیر با شکل پذیری متوسط

ضوابط خاموت گذاری در تیرها و ستون های با شکل پذیری متوسط (خاموت گذاری ستون بتنی و تیر بتنی) به صورت زیر است:

۱- ضوابط خاموت گذاری در ستون با شکل پذیری متوسط

نحوه خاموت گذاری ستون ها با شکل پذیری متوسط را در دو قسمت ناحیه ویژه و ناحیه غیر ویژه به این صورت انجام دهید:

---

۱-۱- خاموت گذاری ستون قاب خمشی متوسط در ناحیه ویژه

برای مشخص کردن نحوه خاموت گذاری در این حالت، باید سه پارامتر زیر را مشخص کرده و با توجه به آن ها خاموت گذاری را انجام داد.

الف-طول ناحیه ویژه
ب-حداقل قطر خاموت
ج-فاصله خاموت ها

---

الف- طول ناحیه ویژه (l_۰)

در مقررات ملی ساختمان مبحث نهم (ویرایش ۱۳۹۹) – بند ۹-۲۰-۵-۳-۳ آرماتورهای عرضی – طول بحرانی و نحوه محاسبه آن، اینگونه بیان می شود.

«طول l_۰، ناحیه بحرانی نباید از این مقادیر کمتر باشد:

• یک ششم ارتفاع آزاد ستون
• بزرگ ترین بعد مقطع ستون یا قطر مقطع دایره ای شکل آن
• ۴۵۰ میلی متر»

مثلا اگر فرض کنیم ارتفاع آزاد ستون ۴۹ سانتی متر باشد و بزرگ ترین بعد مقطع ستون ۹۰ سانتی متر، در نتیجه، ناحیه بحرانی، بزرگ ترین مقدار از بین اعداد ۴۹ – ۹۰ و ۴۵ سانتی متر Max (49,90,45) خواهد بود. این مقدار که به آن طول ناحیه ویژه می گویند، ۹۰ سانتی متر است.

در این ناحیه بحرانی از خاموت گذاری ویژه استفاده می شود. همانطور که در بخش نکات قبل از خاموت گذاری گفتیم، برای خاموت گذاری در چشمه اتصال (خاموت گذاری ریشه ستون) نیز باید خاموت گذاری ویژه ستون انجام داد. در واقع، خاموت گذاری ویژه در ستون باید هم برای ناحیه بحرانی و هم چشمه اتصال (ناحیه اتصال تیر به ستون)انجام شود.

ب- حداقل قطر آرماتورهای عرضی

حداقل قطر آرماتور عرضی یا همان خاموت، ۱۰ میلی متر است (φ۱۰)

ج- فاصله خاموت ها (S_۰)

در ادامه بند ۹-۲۰-۵-۳-۳ آمده است: «فاصله خاموت ها، S_۰، باید کمترین مقادیر زیر در نظر گرفته شود:

• برای میلگردهای A3 (مقاومت تسلیم ۴۲۰ مگاپاسکال): ۸ برابر قطر کوچک ترین میلگرد طولی ستون و کمتر از ۲۰۰ میلی متر
• برای میلگردهای A4 (مقاومت تسلیم ۵۲۰ مگاپاسکال): ۶ برابر قطر کوچک ترین میلگرد طولی و کمتر از ۱۵۰ میلی متر
• نصف کوچک ترین بعد مقطع ستون

همچنین، فاصله اولین دورگیر از بر اتصال، نباید بیشتر از نصف مقادیر فوق در نظر گرفته شود.»

_{به عنوان مثال، اگر فقط از میلگرد A3 استفاده کرده باشیم و کوچک ترین میلگرد A3 ستون سایز ۲۵ باشد، در نتیجه، ۸ برابر آن ۲۰۰ میلی متر یا ۲۰ سانتی متر می شود (۸*۲۵=۲۰۰)
و اگر کوچک‌ترین بعد مقطع ۵۰ سانتی متر باشد، نصف آن ۲۵ سانتی متر خواهد شد.}

_{در نتیجه، Min(20, 25) عدد ۲۰ سانتی متر می شود. در نقشه سازه نیز نحوه خاموت گذاری در ستون (اندازه خاموت ستون و فاصله خاموت ها) با عبارت «φ۱۰ @۲۰» به معنی «میلگرد ۱۰ هر ۲۰ سانتی متر» مشخص می شود.
همچنین طبق بند «فاصله اولین دورگیر از بر اتصال، نباید بیشتر از نصف مقادیر فوق در نظر گرفته شود»: حداکثر فاصله ای که اولین میلگرد عرضی (خاموت، دورگیر، تنگ) می تواند از بر اتصال داشته باشد برابر با ۲۰ تقسیم بر ۲، یعنی ۱۰ سانتی متر است.}

---

۱-۲- خاموت گذاری ستون های قاب خمشی متوسط در ناحیه غیر ویژه

ناحیه وسط ستون با عنوان ناحیه غیر ویژه شناخته می شود و خاموت گذاری در آن، متفاوت از ناحیه ویژه ستون است.

در مقرارت ملی ساختمان مبحث ۹ – قسمت ۹-۲۰-۵-۳-۳-۴ آمده است: «در قسمت هایی از طول ستون که شامل طول l_۰ نمی شود، ضوابط آرماتور عرضی به این صورت است:

• اگر مقاومت فولاد یا همان مقاومت آرماتور برشی ستون از ۰.۳۳√f’cbwd کمتر بود، برابر با کوچک ترین از d/2 و ۶۰۰ میلی متر (d/2 عرض موثر مقطع است)
• و اگر مقاومت آماتور برشی ستون بیشتر از ۰.۳۳√f’cbwd بود، برابر با کوچک ترین از d/4 و ۳۰۰ میلی متر است.»

_{برای خاموت گذاری ناحیه غیر ویژه، معمولا شرط اول برقرار است. به طور مثال اگر بخواهیم برای ستون ۴۰*۴۰ در ناحیه غیر ویژه خاموت گذاری کنیم d/2 یا ۴۰/۲ می شود ۲۰.}

---

۲- ضوابط خاموت گذاری تیرها با شکل پذیری متوسط

برای خاموت گذاری تیر نیز مانند خاموت گذاری ستون که در بالا بررسی کردیم، باید ابتدا سه پارامتر زیر را مشخص کنیم و با توجه به آن ها خاموت گذاری کنیم. این پارامترها را به ترتیب محاسبه می کنیم.

الف-طول ناحیه ویژه
ب-حداقل قطر خاموت
ج-فاصله خاموت ها

---

الف- طول ناحیه ویژه (l_۰):

مطابق با بند ۹-۲۰-۵-۲-۳ در مبحث نهم مقرارت ملی ساختمان مربوط به تیرها در شکل پذیری متوسط:

برای تیرها در طول ناحیه های بحرانی در دو انتهای تیر که معادل دو برابر ارتفاع مقطع می باشد (یعنی L_۰= دو برابر ارتفاع مقطع)، دورگیر باید مطابق ضوابط زیر به کار برده شود؛ مگر آن که طراحی برای برش و یا پیچش، نیاز به آرماتور بیشتری را ایجاب کند. (یعنی حداقل باید شرایط زیر برقرار باشد، و در صورت نیاز برای برش و پیچش از خاموت های بیشتری استفاده شود)

ب و ج – حداقل قطر آرماتورهای عرضی و فاصله خاموت ها (S_۰):

دورگیرها و فواصل آن ها از یک‌دیگر باید دارای شرایط زیر باشند:

• قطر دورگیرها ( یا خاموت) کمتر از ۸ میلی متر نباشد.

فاصله دورگیرها از یک‌دیگر، بیشتر از یک چهارم ارتفاع موثر مقطع، ۸ برابر قطر کوچک ترین آرماتور طولی، ۲۴ برابر قطر دورگیر و ۳۰۰ میلی متر اختیار نشود.

منظور: Min (¼ ارتفاع موثر مقطع – ۸ برابر قطر کوچک ترین آرماتور طولی – ۲۴ برابر قطر دورگیر – ۳۰۰ میلی متر)

و همانطور که در ابتدای متن و قسمت علائم و تعریف گفتیم، منظور از ارتفاع موثر مقطع، فاصله لبه تیر (ابتدای مقطع) تا مرکز آرماتور کششی است که به آن d گفته می شود. h نیز ارتفاع کلی مقطع است. اختلاف d و h به اندازه کاور بتن و معمولا حدود ۵ سانتی متر است.

• فاصله اولین دورگیر از بر تکیه‌گاه، بیش‌تر از ۵۰ میلی متر نباشد.

همچنین در ادامه‌ی این قسمت از مبحث نهم و در بند ۹-۲۰-۵-۲-۳-۳ آمده است: «در سرتاسر طول تیرها، فاصله آرماتورهای عرضی از یک‌دیگر نباید بیشتر از نصف ارتفاع موثر مقطع اختیار شود.»

مثال زیر را در نظر بگیرید:

h یا ارتفاع کلی تیر ۷۰ سانتی متر (۷۰۰ میلی متر)
میلگردهای طولی اصلی ۲۵ میلی متر

برای اندازه گیری فاصله خاموت ها (تنگ) در نواحی ویژه (نواحی بحرانی):

• برای مشخص کردن طول بحرانی: ۲ برابر ارتفاع مقطع که برابر است با ۲*۷۰=۱۴۰
• فاصله دورگیرها: برابر است با مینیمم ۴ مقدار زیر:

¼ ارتفاع موثر مقطع : ۷۰۰ میلی متر تقسیم بر ۴ = ۱۷۵ میلی متر
۸ برابر قطر کوچک ترین آرماتور طولی: ۸*۲۵ = ۲۰۰ میلی متر (۲۰ سانتی متر)

۲۴ برابر قطر دورگیر: ۲۴*۸ = ۱۹۲ میلی متر
و ۳۰۰ میلی متر

_{مینیمم این مقادیر می شود ۱۷۵ میلی متر. برای راحتی کار نیز آن را روند به پایین کرده و ۱۷۰ میلی متر یا ۱۷ سانتی متر در نظر می گیرم. پس فاصله دورگیرها از یک‌دیگر ۱۷ سانتی متر و طول ناحیه بحرانی ۱۴۰ سانتری متر است.}

برای اندازه گیری فاصله خاموت ها (تنگ) در نواحی غیر ویژه (نواحی غیر بحرانی):

سرتاسر طول تیرها، فاصله آرماتورهای عرضی از یک‌دیگر نباید بیشتر از نصف ارتفاع موثر مقطع اختیار شود.

• نصف ارتفاع موثر مقطع: ۷۰ تقسیم بر ۲ = ۳۵ سانتی متر

_{یعنی حداکثر فاصله خاموتها در طول تیر در نواحی غیربحرانی باید ۳۵ سانتی متر باشد.}

---

الزامات خاموت گذاری ستون و تیر با شکل پذیری زیاد

در صورتی که طراحی سازه با شکل پذیری زیاد انجام شده باشد، اصول خاموت گذاری ستون و تیر در ناحیه ویژه و عادی به این صورت خواهد بود:

---

۱- ضوابط خاموت گذای ستون با شکل پذیری زیاد

(یا آرماتورگذاری عرضی ستون های ویژه)

این قسمت از ضوابط خاموت گذاری در مورد قاب های خمشی ویژه است. برای طراحی و اندازه گیری اتصالات در قاب های خمشی ویژه، الزامات سخت گیرانه تری نسبت به قاب های خمشی متوسط در نظر گرفته می شود.

---

الف- طول ناحیه ویژه (l_۰)

بند ۹-۲۰-۶-۳-۳ مقرارت ملی ساختمان مبحث نهم، در مورد طول L_۰  بیان می کند که L_۰ نباید کم تر از مقادیر زیر باشد:

1. «یک ششم طول آزاد ستون
2. عمق ستون مقطع مستطیلی شکل یا قطر مقطع دایره ای شکل در بر اتصال به اعضای دیگر و یا سایز مقاطعی که ممکن است در آن ها لولای پلاستیک تشکیل شود.
3. ۴۵۰ میلی متر»

ب- حداقل قطر آرماتورهای عرضی

در ادامه‌ی این بند نیز آمده است: «قطر تنگ ها باید حداقل برابر مقادیر زیر باشد:

• قطر ۱۰ میلی متر برای میلگرد طولی تا قطر ۳۲ میلی متر
• قطر ۱۲ میلی متر برای میلگرد طولی به قطر ۳۴ میلی متر و بزرگتر و یا گروه میلگردهای طولی

ج- فاصله خاموت ها (S_۰)

فاصله سفره میلگردهای عرضی از یک‌دیگر (S_۰) نباید بیشتر از مقادیر زیر باشد:

• یک چهارم ضلع کوچکتر مقطع ستون
• شش برابر کوچکترین قطر میلگرد طولی برای میلگردهای با مقاومت تسلیم ۴۲۰ مگاپاسکال (A3) و کوچکتر، و پنج برابر قطر کوچکترین میلگرد طولی برای میلگردهای با مقاومت تسلیم ۵۲۰ مگاپاسکال (A4)
• مقدار s_۰ که از رابطه زیر محاسبه می شود باید کمتر از ۱۵۰ میلی متر باشد؛ ولی نیازی نیست کمتر از ۱۰۰ میلی متر در نظر گرفته شود.

خلاصه آنچه در بند فوق گفته شده را می توان اینگونه نشان داد:

L۰ =	Lu/۶ یعنی فاصله آزاد H1 و h2 که مقطع ستون هستند (بیشترین مقدار در نظر گرفته می شود) ۴۵ سانتی متر

S_۱  مربوط به ناحیه بحرانی

• مینیمم h1/4 و h2/4 
• در میلگردهای A3= 6 برابر قطر میلگرد طولی
• در میلگردهی A4= 5 برابر قطر میلگرد طولی
• S_۰
• با توجه به نتایج طراحی برش

S_۲ خارج از ناحیه ویژه

 در میلگردهای A3= 6 برابر قطر میلگرد طولی یا ۱۵۰ میلی متر

S_۳ مربوط به وسط ستون است

• مینیمم h1/4 و h2/4
• ۶ برابر قطر میلگرد طولی
• S_۰

این روابط را می توانید در شکل زیر نیز مشاهده کنید:

---

۲- ضوابط خاموت گذاری تیرها با شکل پذیری زیاد

(یا آرماتورگذاری عرضی تیرهای ویژه)

ضوابط خاموت های عرضی در ناحیه ویژه و معمولی تیرهای با شکل پذیری زیاد به این صورت است:

الف-طول ناحیه ویژه (l_۰)

ب- حداقل قطر آرماتورهای عرضی

ج- فاصله خاموت ها (S_۰)

---

ابتدا باید طول بحرنی را محاسبه کرد که از مبحث نهم بند ۹-۲۰-۶-۰۲-۳ آرماتورهای عرضی استفاده می کنیم. طبق این بند: «در تیرها در طول قسمت های بحرانی که در زیر مشخص شده اند، آرماتور عرضی باید از نوع دورگیر بوده و بند ۹-۲۰-۶-۲-۳-۲ را تامین نمایند:

• در طولی معادل دو برابر ارتفاع مقطع از بر هر تکیه گاه به سمت وسط دهانه
• در طولی معادل دو برابر ارتفاع مقطع در دو سمت مقطعی که در آن امکان تشکیل مفصل پلاستیک در اثر تغییر مکان جانبی غیر الاستیک وجود داشته باشد.

بند ۹-۲۰-۶-۲-۳-۲: دورگیرها در تیر و فاصله آن ها از یکدیگر، باید دارای شرایط زیر باشد:

• قطر دورگیرها مطابق بند ۹-۲۱-۶-۲-۲ باشد.
• فاصله دورگیرها از یک‌دیگر نباید بیشتر از یک چهارم ارتفاع موثر مقطع، ۶ برابر قطر کوچکترین میلگرد طولی برای میلگردهای با مقاومت تسلیم ۴۲۰ مگاپاسکال و کمتر، و ۵ برابر قطر کوچک‌ترین میلگرد طولی برای میلگردهای با مقاومت تسلیم ۵۲۰ مگاپاسکال و ۱۵۰ میلی متر اختیار شود.
• فاصله اولین دورگیر از بر تکیه‌گاه، بیش‌تر از ۵۰ میلی متر نباشد.

نکته: در تیرهای فرعی نیز باید ناحیه ویژه و طول ناحیه بحرانی در نظر گرفته شود تا بتوان خاموت گذاری ویژه در تیرها را اجرا کرد. این کار برای افزایش شکل پذیری تیر اصلی و فرعی لازم است.

مثال زیر را در نظر بگیرید:

در نظر بگیرید طول ناحیه بحرانی = ۲h است.

فاصله خاموت ها یا فاصله سفره ها نیز باید مینیمم مقادیر زیر باشد:

1. d/4 – اگر مقطع ( یا همان h) 65 سانتی متر باشد و اندازه کاور بتن را ۵ درنظر بگیریم، d می شود ۶۰ سانتی متر. d/4 نیز برابر است با ۱۵ سانتی متر.
2. ۶ برابر قطر آرماتور طولی – اگر قطر آرماتور طولی ۲۰ میلی متر باشد، ۶ برابر آن ۱۲۰ میلی متر یا ۱۲ سانتی متر می شود.
3. ۱۵۰ میلی متر (۱۵ سانتی متر)

_{بنا بر این، فاصله خاموت ها باید ۱۲ سانتی متر باشد.}

همچنین، حداقل قطر تنگ ها باید برابر با مقادیر زیر باشد:

• قطر ۱۰ میلی متر برای میلگرد طولی تا قطر ۳۲ میلی متر
• قطر ۱۲ میلی متر برای میلگرد طولی به قطر ۳۴ میلی متر و بزرگ تر و یا گروه میلگردهای طولی.

_{در نتیجه، آنچه در نقشه سازه به عنوان اندازه خاموت و فاصله خاموت درج می شود، عبارت Φ۱۰ @۱۲ (به معنی میلگرد عرضی سایز ۱۰ با فاصله ۱۲ سانتی متر) خواهد بود.}

---

خاموت گذاری ناحیه غیر بحرانی تیر

«بند ۹-۲۰-۶-۲-۳-۵ در قسمت هایی از طول تیر که به دورگیر نیاز نیست، خاموت ها باید در دو انتها دارای قلاب لرزه ای بوده و فاصله آن ها از یکدیگر کمتر یا مساوی نصف ارتفاع موثر باشد.»

_{مثال: ارتفاع یا h برابر است با ۶۵ سانتی متر (ارتفاع موثر یا d برابر است با ۶۰ سانتی متر)؛ در نتیجه، حداکثر فاصله خاموت ها از یکدیگر ۳۰ سانتی متر می شود.}

منظور از خاموت با قلاب لرزه ای، خاموت با خم ۱۳۵ درجه است. انواع خاموت از نظر زاویه خم شاخه‌ ها متفاوت هستند و عمدتا در دو نوع خم ۱۳۵ و خم ۹۰ درجه تولید و در بازار عرضه می شوند. علاوه بر این، انواع خاموت از نظر شکل ظاهری و فناوری تولید نیز قابل دسته بندی هستند که می توانید همه آن ها را در مقاله «انواع خاموت و کاربرد آن ها» بخوانید. تفاوت در انواع خاموت، منجر به تفاوت قیمت آن ها نیز می شود. می توانید قیمت انواع خاموت که بیشترین عرضه را در بازار دارند در لینک زیر مشاهده کنید.

---

چک لیست خاموت گذاری در تیر و ستون

در ادامه، چک لیستی را آورده ایم که کمک می کند برای خاموت گذاری، تمامی نکات و مشخصات را در نظر بگیرید و با مشکلی ناشی از فراموشی مواجه نشوید:

• کنترل زاویه خم شاخه های خاموت برای خم ۱۳۵ درجه
• کنترل و بررسی تشابه فاصله و نوع خاموت و سنجاقی در ناحیه بحرانی تیر و چشمه اتصال
• کنترل و بررسی دقیق فاصله و اندازه خاموت ها مطابق با نقشه
• بررسی آرماتوربندی صحیح خاموت ها به میلگردهای طولی
• توجه به قرار نگرفتن خم انتهایی خاموت در یک انتها (یک در میان قرار گیرد)
• کنترل تعداد و محل قرار گیری خاموت ها
• توجه به ضوابط استفاده از خاموت، تنگ و یا دورگیر
• کنترل قرار گیری صحیح میلگرد طولی در کنج خاموت ها
• کنترل کاور ستون و خاموت ها

---

سخن آخر

نحوه صحیح خاموت گذاری در تیر و ستون برای قسمت های مختلف سازه از این جهت مهم است که ارتباط مستقیمی با امنیت و کیفیت سازه دارد. برای این منظور باید با توجه به استاندارد و آئین نامه های مصوب، ضوابط خاموت گذاری برای تمامی اِلمان های مرزی و غیر مرزی را رعایت کرد. همچنین ضوابط خاموت گذاری ستون ها و تیرها با شکل پذیری سازه که طراح در نظر می گیرد، ارتباط مستقیم دارد. برای این منظور باید با توجه به شکل پذیری متوسط یا شکل پذیری زیاد، نحوه و فواصل خاموت گذاری را مشخص کرد.

پی نوشت: آموزش های این مقاله بر گرفته از منابع زیر است:

• مقرارت ملی ساختمان ایران – مبحث نهم
• آئین نامه بتن آمریکا ACI
• طراحی سازه و پی توسط ETABS و SAFE- دکتر حسین زاده اصل
• طراحی و نقشه کشی سازه – رضا کوچکی

---

سوالات متداول