بتن مگر، بتنی است که سیمان کمتری نسبت به بتن معمولی دارد و در مواردی استفاده می‌شود که به استحکام زیادی نیاز نباشد. از این رو بتن مگر بیشتر در مسطح‌سازی، روسازی و ترازبندی سطح زیر سازه کاربرد و اهمیت پیدا می‌کند. بتن مگر از پرکاربردترین محصولات در ساختمان‌سازی است؛ به طوری که ترکیبات، طرح اختلاط بتن مگر، ضخامت زمان اجرا و نحوه اجرای آن همواره مورد توجه طراحان و فعالان حوزه ساخت و ساز قرار دارد.
بتن مگر چیست؟
بتن مگر، یک بتن غیرسازه‌ای است که با هدف آماده کردن سطح زمین جهت اجرای آرماتوربندی فونداسیون استفاده می‌شود. در واقع، بتن مگر برای تامین سطح یکنواخت بتن پی و جلوگیری از تماس مستقیم سازه و بتن پی با خاک کاربرد دارد.
نسبت سیمان به آب در بتن مگر، کمتر از بتن معمولی است (یا اصطلاحا عیار کمی دارد)؛ به همین دلیل کاربرد آن به بخش‌های خاصی از پروژه‌های عمرانی محدود می‌شود.
جزئیات و دیتیل بتن مگر
اطلاعات بیشتر در مورد بتن مگر که جزئیات آن را به طور کامل نشان می‌دهد، عبارتند از:
بتن مگر به انگلیسی: lean concrete یا blinding concrete
تلفظ صحیح بتن مگر: بتن مِگْر (megr)
نام‌های دیگر بتن مگر: بتن نظافت، بتن لاغر، بتن رگلاژ، بتن با عیار کم سیمان
ضخامت بتن مگر: ارتفاع مجاز بتن مگر ۵۰ تا ۱۵۰ میلی‌متر است، اما ضخامت حدود ۱۰۰ میلی‌متر یا ۱۰ سانتی‌متر متعارف‌تر است.
عیار بتن مگر: عیار سیمان بتن مگر حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هر متر مکعب است.
مقاومت بتن مگر: با توجه به انواع گرید و نسبت اختلاط بتن مگر، مقاومت این نوع بتن از ۵ تا ۱۰ مگاپاسکال متغیر است.
ترکیبات بتن مگر
ترکیبات بتن مگر مانند بتن‌های دیگر از آب، سیمان و سنگ دانه تشکیل شده است، اما مقدار سیمان در بتن مگر کمتر از ۱۰% است؛ در حالی که برای بتن معمولی بین ۱۰ تا ۱۵% می‌باشد.
علاوه بر این مواد، با توجه به شرایط پروژه و صلاحدید پیمانکار، از انواع مواد افزودنی بتن نیز استفاده می‌شود.
ترکیبات بتن مگر: سیمان + آب + سنگ دانه ریز، سنگ دانه درشت + با یا بدون مواد افزودنی
۳ طرح اختلاط بتن مگر
برای ساخت بتن مگر از عیار و درجه بتنی استفاده می‌شود که برای کاربردهای مسطح‌سازی سطوح و روسازی مناسب باشد. از همین رو معمولا نسبت اختلاط بتن مگر 1:5:10 – ۱:۴:۸ – ۱:۳:۶ است که مربوط به بتن گرید M10 – M7.5 – M5 و به صورت زیر می‌باشد:
بتن مگر گرید M5: نسبت ذرات سیمان، شن و سنگ‌دانه‌ها در آن به ترتیب ۱:۵:۱۰ است. همچنین فشار ۵ مگاپاسکال را تحمل می‌کند.
بتن مگر گرید M7.5: سیمان، شن و سنگ‌دانه‌ها در این گرید بتن مگر به ترتیب ۱:۴:۸ با هم ترکیب می‌شوند. مقاومت فشاری آن نیز حدود ۷.۵ مگاپاسکال می‌باشد.
بتن مگر گرید M10: مخلوط مواد در این گرید ۱:۳:۶ است و به عنوان بتن معمولی نیز شناخته می‌شود. مقاومت آن ۱۰ مگاپاسکال است.
ضوابط بتن مگر در مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان
در مبحث نهم مقررات ملی ساختمان بند ۸-۴-۷-۹ در مورد استفاده از بتن مگر در بتن‌ریزی شالوده، جزئیات زیر بیان شده است:
«درصورت سست بودن محل شالوده، باید عملیات پی‌کنی تا تراز زمینِ سخت (با مقاومت مورد نظر) ادامه یافته و حفاری اضافی با مصالح مورد تایید دستگاه نظارت تا تراز زیر شالوده پرشده و تحکیم یابد.
بستر شالوده باید با حداقل ۱۰۰ میلی‌متر بتن مگر آماده و رگلاژ شود. درصورتی‌که به علت شرایط زمین شالوده، با دستگاه نظارت، بستن قالب ضرورت نداشته باشد، پیمانکار باید با تعبیه پوشش‌های پلاستیکی و دیگر روش‌های مشابه، از جذب آب بتن تازه توسط زمین اطراف شالوده جلوگیری نماید.»
کاربرد و اهمیت بتن مگر
اصلی‌ترین کاربرد بتن مگر، کمک به اجرای آرماتوربندی فونداسیون، پرکردن حفره‌ها و محافظت از بتن و سازه است. در همین راستا کاربرد و اهمیت بتن مگر در سه هدف زیر خلاصه می‌شود:
۱- جلوگیری از تماس مستقیم فونداسیون و سازه با خاک
برای آن که بعد از آرماتوربندی فونداسیون و بتن ریزی،بتن مسلح فونداسیون با خاک تماس نداشته باشد، از بتن مگر استفاده می‌کنند. در این حالت، بتن فونداسیون به جای تماس با خاک، با بتن مگر تماس پیدا کرده و اینگونه از جذب آب بتن توسط خاک و خشک شدن آن جلوگیری می‌شود.
۲- پر کردن حفره‌ها و تراز زیر شالوده (کف پی)
اگر زمین در قسمت فونداسیون سست باشد، گودبرداری تا رسیدن به زمینی با مقاومت مورد نیاز ادامه پیدا می‌کند. سپس بستر گودبرداری شده با مصالحی مانند شن و ماسه تا تراز زیر شالوده پر می‌شود. در نهایت، سطح کار با تراکم مورد نظر کوبیده شده و روی آن بتن مگر استفاده می‌شود تا حفرات پر شده و ترازبندی سطحی ایجاد شود.
۳- رگلاژ کردن
رگلاژ در ساخت‌و‌ساز به معنی آماده‌سازی خاک برای اجرای آرماتوربندی است. برای آماده‌سازی سطح مناسب، قبل از شروع به آرماتوربندی فونداسیون، از بتن مگر استفاده می‌شود. استفاده از بتن مگر باعث صاف و یکدست شدن کف سازه و فونداسیون می‌شود.
مزایا و دلایل استفاده از بتن مگر
با استفاده از بتن مگر می‌توان بستر ناهمگن و غیرصاف خاک را به سطحی همگن و ترازشده تبدیل کرد. همچنین مانع تماس فونداسیون با خاک شده و آن را از حملات شیمیایی و رطوبت، دور نگه می‌دارد. تمامی مزایا و دلایل استفاده از بتن مگر را در ادامه مشاهده می‌کنید:
- جلوگیری از جذب آب بتن توسط خاک و پوک شدن آن
- جلوگیری از تماس کل ساختار (فونداسیون و سازه بتن مسلح) با خاک و در نتیجه، جلوگیری از حملات سولفاتی و پوسیده شدن فونداسیون و اسکلت سازه
- کمک به سخت شدگی (هیدراتاسیون) بتن فونداسیون
- زیرسازی برای بتن سازه و توزیع سطح یکنواخت
- ترازبندی و تسطیح سطح ناهموار به منظور اجرای بهتر فونداسیون
- پر کردن فضاهای خالی
- مقاومت در برابر فشارهای وارد شده برای تغییر شکل
- انتقال بار مناسب
- کمک به کاهش میزان ضایعات و زباله‌های پروژه
- سازگاری با شرایط اقلیمی و جوی مختلف
نحوه اجرای بتن مگر
برای اجرای بتن مگر فونداسیون، ابتدا باید زمین مورد نظر را آماده کرد. بعد طبق نقشه سازه، قالب بندی بتن مگر به صورت دقیق انجام شده و سپس بتن ریزی و تسطیح آن انجام می‌شود. در ادامه، جزئیات تمامی مراحل در دو قسمت نکات قبل از اجرا و مراحل اجرای بتن مگر بیان شده است.
نکات قبل از اجرای بتن مگر
توصیه می‌شود در زمین های دارای گیاه و ریشه درختان، برای جلوگیری از رشد و تکثیر مجدد، ابتدا کل سطح با گازوئیل آغشته شود.
جهت جلوگیری از هوازدگی خاک، ترجیحاً باید فاصله زمانی خاک‌برداری و اجرای بتن مگر به حداقل ممکن کاهش یابد.
مراحل اجرای بتن مگر
نحوه اجرای بتن مگر، کروم بندی و بتن ریزی آن در ۷ مرحله زیر قابل انجام است:
۱- جانمایی دقیق پلان پروژه
۲- رگلاژ کف سازه و حصول اطمینان از کد ارتفاعی مندرج در نقشه سازه
۳- کروم بندی و شمشه گذاری کف زمین: بین کروم‌ها در فواصل ۱ تا ۳ متر شمشه‌گذاری یا قالب‌بندی انجام می‌شود. تعیین ارتفاع کروم‌ها معمولا با استفاده از دوربین انجام شده و برای شمشه‌گذاری خطی از آجر و ملات استفاده می‌کنند.
کروم بندی بتن مگر: برای اجرای بتن مگر، ابتدا با دوربین یا شیلنگ تراز، کف گود، نقاط هم‌ارتفاعی ایجاد می‌شود که به آن کروم بندی می‌گویند.
۴- مرطوب کردن خاک: جهت جلوگیری از جذب شیره بتن باید قبل از بتن‌ریزی بستر خاک کمی مرطوب شود. استفاده از شفته آهک نیز از جذب آب بتن توسط خاک جلوگیری می‌کند.
شفته آهک: ترکیبی از آهک و خاک محل مورد نظر است. استفاده از شفته آهک، خاصیت ضد آب ایجاد کرده و برای زیرسازی بنا کاربرد زیادی دارد.
۵- اجرای بتن مگر: فضای بین شمشه‌ها تا ضخامت حدود ۱۰ سانتی‌متر بتن ریزی می‌شود.
۶- تسطیح بتن با شمشه کشی: با روش شمشه کشی و ماله، سطح بتن صاف شده و تسطیح می‌گردد.
شمشه کشی: شمشه یا ماله دستی، ابزاری صاف و بلند است که به منظور یکدست و یکنواخت کردن سطح بتن استفاده می‌شود.
۷- مرطوب کردن سطح بتن: بعد از اجرای بتن مگر و گیرش اولیه، جهت جلوگیری از گسترش ترک‌ها باید حداقل ۱۲ ساعت سطح آن مرطوب باشد و سپس عملیات آرماتوربندی فونداسیون آغاز گردد.
نکته: اجرای بتن مگر به صورت دستی
معمولاً بتن مگر در پروژه‌های کوچک به صورت دستی توسط بتونیر (میکسر بتن) ساخته می‌شود. برای ساخت بتن مگر دستی، حداقل باید ۱.۵ (یک و نیم) تا ۲ دقیقه پس از اضافه کردن تمامی مواد تشکیل دهنده بتن درون دستگاه، آن‌ها را به خوبی مخلوط کرده و سپس مورد استفاده قرار گیرد.
جایگزین بتن مگر
یکی از موادی که نزدیک‌ترین خصوصیات را به بتن مگر دارد و در صورت لزوم می‌توان آن را به عنوان جایگزین بتن مگر استفاده کرد، بتن جریان پذیر (Flowable Concrete) است. بتن جریان پذیر، ترکیب مشابهی با بتن مگر دارد؛ به راحتی تسطیح یا تراز می‌شود، مقاومت کمی دارد و می‌تواند خیلی سریع و راحت حفره‌ها را پر کند.
با وجود مزایای زیاد بتن جریانی، اما این بتن معایبی مانند نیاز به زمان طولانی برای تنظیم بتن و تست آن و همچنین ضد آب نبودن دارد که استفاده از آن را کمی دشوار و زمان‌بر می‌کند.
سخن آخر
بتن مگر، بتنی غیرسازه‌ای است که کاربرد اصلی آن در زیرسازی و مسطح کردن سطح زمین برای اجرای فونداسیون سازه است. برای ساخت بتن مگر می‌توان از سه طرح اختلاط استفاده کرد. پس از عمل آوری نیز از آن برای اهداف تراز کردن کف پی، رگلاژ کردن و جلوگیری از تماس فونداسیون با خاک استفاده می‌کنند.
سوالات متداول
بتن مگر برای چیست؟
بتن مگر برای ترازکردن کف پی، رگلاژ کردن و جلوگیری از تماس فونداسیون با خاک استفاده می‌شود.
عیار بتن مگر چقدر است؟
عیار سیمان بتن مگر پایین و حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هر متر مکعب است. یعنی در هر مترمکعب بتن، ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم سیمان استفاده می‌شود. هرچه عیار بتن کمتر باشد، مقدار ماسه آن بیشتر می‌شود.
حداقل و حداکثر ضخامت بتن مگر چقدر است؟
حداقل ضخامت بتن مگر باید ۵۰ میلی‌متر در نظر گرفته شود و حداکثر آن نیز ۱۵۰ میلی‌متر است.
بتن مگر چند سانت است؟
به طور معمول، ضخامت یا ارتفاع بتن مگر را ۱۰ سانتی‌متر (۱۰۰ میلی‌متر) در نظر می‌گیرند.
